1.Azərbaycan sənayesinin inkişaf mərhələləri.
Azərbaycan aqrar-sənaye ölkəsidir.Tarixin qədim zamanlarından burada yaşayan əhali daha çox kənd təsərrüfatı ilə məşğul olub.
XVII əsrdə İngiltərədə sənaye inqilabının baş verməsi,Qərbi Avropanın inkişafının sürətlənməsi digər ölkələrdə də sənaye sahələrinin inkişafını qaçınılmaz etdi. XIX əsrin ortalarında artıq Azərbaycan iki hissəyə parçalanmışdı və Arazın şimal hissəsi Rusiya imperiyasının tərkibinə qatılmışdı.İmperiyanın tərkibinə qatıldıqdan sonra artıq uzunmüddətli sakitlik dövrünün başlanması,qeyd etdiyimiz kimi Avropada sənaye sahələrinin sürətli inkişafı Azərbaycanın şimal hissəsində də sənaye sahələrinin inkişafını labüd etdi.
XX əsrin əvvəllərində Bakı,artıq sənaye məhsulları istehsalının həcminə görə Rusiyanın üç quberniyasından-Moskva,Peterburq və Vladimirdən geri qalırdı.Azərbaycan Rusiyanın digər milli ucqarları ilə müqayisədə sənayenin ümumi inkişaf səviyyəsinə görə xeyli irəlidə idi.Belə ki,1908-ci il üçün Cənubi Qafqaz respublikalarının əsas sənaye sahələrinin istehsal etdikləri məhsulun 92%,fəaliyyət göstərən müəssisələrin 60%-nə qədəri,fəhlələrin isə 80%-i Azərbaycanın payına düşürdü.
Azərbaycanda sənaye kapitalizminin inkişafı neft hasilatı və emalının geniş miqyas alması ilə,xüsusilə xarici kapitalın həmin sənaye sahəsinə müdaxiləsi ilə əlaqədar olmuşdur.1899-1901-ci illərdə 15 iri neft kompaniyalarının (“Nobel Qardaşları”,”S.M.Şibayev və K0”,”Kaspi-Qara dəniz ticarət və sənaye cəmiyyəti”,”Mantaşev və K0” və s.) hasil etdikləri netin həcmi 9.7 mln. puddan 33 mln. puda qədər,yaxud 3.3 dəfə artmış və bütünlükdə imperiyaya lazım olan neftin 75%-ni verirdi.
Neft sənayesi ilə yanaşı yüngül sənaye sahələri də sürətlə inkişaf edirdi.Xüsusilə pambıqçılığın,ipəkçiliyin inkişafı nəzərəçarpaçaq dərəcədə genişlənmişdi.1913-cü ilin məlumatlarına görə Azərbaycan,müstəmləkəsi olduğu imperiyanın istehsal etdiyi xam ipəyin 300 tonunu,yaxud 80% qədərini,pambıq lifinin 22.4 min tonu,yaxud 10%-ni,yunun isə 4.1 tonu,yaxud 2%-dən bir qədər çoxunu verirdi.
1920-1940-cı illərdə Azərbaycan sənayesində baş vermiş kəmiyyət və keyfiyyət dəyişiklikləri ümumiyyətlə müsbət qiymətləndirilməlidir.Bunu cədvəldəndə aydın görmək olar:
1928-1940-cı illərdə sənayenin sahə quruluşunun dinamikası
(yekuna görə %-lə)
Cədvəl: 1
Sənaye sahələri | 1928 | 1932 | 1937 | 1940 |
Bütün sənaye
o cümlədən: |
100 | 100 | 100 | 100 |
Elektroenergetika | 4.39 | 3.66 | 3.78 | 4.09 |
Yanacaq sənayesi | 66.4 | 57.45 | 57.5 | 48.1 |
Qara və əlvan metalurgiya sənayesi | – | – | – | 0.2 |
Kimya və neft-kimya sənayesi | 0.51 | 0.95 | 0.94 | 1.04 |
Maşınqayırma və metal emalı | 2.44 | 4.74 | 8.77 | 14.94 |
Meşə,ağac emalı və sellüloz kağız sənayesi | 1.11 | 1.13 | 1.19 | 1.4 |
Tikinti materialları sənayesi | 1.26 | 1.21 | 1.23 | 1.07 |
Şüşə və çini saxsı sənayesi | – | – | – | 0.27 |
Yüngül sənaye | 9.06 | 14.35 | 11.83 | 12.63 |
Yeyinti sənayesi | 14.24 | 13.81 | 11.95 | 14.24 |
Sair sahələr | 0.59 | 2.77 | 2.81 | 2.02 |
1940-1945-ci illərdə respublika sənayesinin sahələrarası və sahədaxili proporsiyalarının pozulması,ölkənin qərb rayonları ilə təsərrüfat əlaqələrinin kəsilməsi,əmək və material resurslarının çatışmaması – müharibənin səbəb olduğu bütün bu vəziyyət sənayenin normal inkişafına ciddi bir maneyəyə çevrilə bilməzdi.1940 və 1945-ci illərin müqayisəsi göstərir ki,sənaye istehsalının həcmi 22% azaldığı halda,neft sənayesinin istehsal həcmi 48% azalmışdı.
Respublikanın maşınqayırma müəssisələri bir tərəfdən neft sənayesi üçün zəruri olan avadanlıqları,digər tərəfdən isə cəbhə üçün zəruri olan hərbi ləvazimat istehsal edirdilər.Müharibənin ilk ilinin yalnız bir ayı ərzində maşınqayıranlar 50 mm-lik minaatan və “F-1” tipli qumbara istehsalını 20 dəfə, “RQD-33” tipli qumbara istehsalını 5 dəfə artırmışdılar.Onlar az bir vaxt ərzində istehsalı yenidən təşkil etmək,dəzgah parkının texnoloji quruluşunu dəyişdirmək əsasında tapança,mina,təyyarə bombasının kütləvi istehsalına başlamışdılar
1941-1945-ci illərdə sənayenin normal inkişafınıntəmin edilməsində elektroenergetika sənayesinin də xüsusi rolu olmuşdur.Belə ki,1940-cı ildə respublika bütün kateqoriyadan olan elektrik stansiyalarının gücü 295.7 min kvt-a,elektrik enerjisi istehsalı 1826.4 mln.kvt/saata çatmışdısa,müharibənin son ili üçün bu göstəricilər 342.9 min kvt və 1658.6 mln. kvt/saat olmuşdur.Müharibə dövründə stansiyaların gücü müəyyən qədər artsa da (16%),elektrik enerjisi istehsalı 9.3% azalmışdır.Bu,əsasən,həmin dövrdə bütünlükdə sənaye istehsalının 22% və xüsusilə elektrik enerjisinin əsas istehlakçısı olan neft sənayesinin istehsal həcminin yarıya qədər azalması ilə əlaqədar olmuşdur.
Qeyd etmək lazımdır ki,həyata keçiriləcək bərpaetmə tədbirinin çətinliyinə baxmayaraq,SSRİ sənayesi cəmisi 5 ildən sonra özünün 1940-cı il səviyyəsinə çatdırıldı.Azərbaycan SSR sənayesi üçün dördüncü beşillikdə (1946-1950-ci illər) nəzərdə tutulan tapşırıqlar 4 ilə yerinə yetirildi və 1950-ci il üçün sənaye istehsalının həcmi 1940-cı ildəki səviyyəsini 40% keçmişdi.
1970-1980-ci illərdə,artıq Azərbaycan sənayesinin inkişafı xüsusiyyətlərindən biri də sahələrin özlərinin tərkibindəki yarımsahələrin inkişaf sürətlərinin müxtəlifliyi idi.Məsələn,kimya və neft-kimya sənayesinin məhsulu,artıq qeyd olunduğu kimi,həmin dövrdə 2.5 dəfə artmışdısa,texniki rezin məmulatları istehsalında bu artım 8.3 dəfə təşkil etmişdi;yüngül sənayenin məhsul istehsalı 2.3 dəfə olduğu halda,süni dəri dəri istehsalı 5.7 dəfə çoxalmışdı;yaxud bütünlükdə yeyinti sənayesinin istehal etdiyi məhsul 2.8 dəfə artdığı halda,onun yarımsahəsi olan şərabçılıqda artım 4 dəfə olmuşdur.Lakin maşınqayırma və metal emalı sənayesinin yarımsahələrinin hamısı (maşınqayırmadan başqa) öz artım templərinə görə sahənin özündən geri qalmışdılar.
Aşağıdakı cədvəldən aydın görünür ki,yanacaq sənayesi istisna olmaqla digər sənaye sahələrinin artım tempi xeyli yüksək olmuşdur.
1970-1980-ci illərdə sənaye sahələri üzrə məhsulun ümumi həcminin artımı (1970-ci il=100%)
Cədvəl: 2
Sənaye sahələri | 1975 | 1980 |
Bütün sənaye
o cümlədən: |
150 | 220 |
Elektroenergetika | 128 | 139 |
Yanacaq sənayesi | 108 | 101 |
Qara və əlvan metalurgiya sənayesi | 137 | 201 |
Kimya və neft-kimya sənayesi | 172 | 252 |
Maşınqayırma və metal emalı | 172 | 332 |
Meşə,ağac emalı və sellüloz kağız sənayesi | 158 | 203 |
Tikinti materialları sənayesi | 138 | 194 |
Şüşə və çini saxsı sənayesi | 208 | 278 |
Yüngül sənaye | 150 | 235 |
Yeyinti sənayesi | 178 | 278 |
SSRİ-nin süqutundan sonra on beş respublika iqtisadi tənəzzül yaşayırdı.Çünki,SSRİ dönəmində bütün respublikalar bir-birindən asılı vəziyyətdə idilər.Buna görə də hər hansı bir respublikada bir hadisənin baş verməsi digər respublikalarda da hiss olunurdu.Və ərazisinə görə dünyanın ən böyük dövləti,əhalisinə görə üçüncü dövlətinin çöküşü,on beş respublika arasında əlaqələr zəncirinin qopması,müstəqil dövlətlərin yaranmasına gətirib çıxardı.
18 oktyabr 1991-ci ildə Azərbaycan yenidən müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra dağılmış iqtisadiyyatı bərpa etmək lazım idi və bu planlı şəkildə olmalı idi.Ancaq yenicə müstəqillik əldə etmiş bir dövlət nə dərəcə də uğurlu ola bilərdi.Tənəzzül sənayənin bütün sahələrinə mənfi təsir göstərmişdi.
1991-ci ildən başlayaraq 4 il ərzində əhalinin əmək haqqı üzrə əldə etdiyi real gəlirlərin səviyyəsi 8,2 dəfə azalmışdır. Bu hal iqtisadi tənəzzülü xeyli sürətləndirmiş və bu dövrdə inflyasiya özünün ən yüksək səviyyəsinə – hiper inflyasiya mərhələsinə qədəm qoymuşdur (1994-cü ildə inflyasiya səviyyəsi 1763.5 faiz olmuşdur). Belə ki, istehsalın kəskin şəkildə azalması, siyasi qeyri-sabitlik, müharibə, bazar elementlərinin kortəbii fəaliyyəti kimi iqtisadi proseslər və dövlət xərclərinin, əmək haqqı səviyyəsinin bir neçə dəfə artırılması, maddi vəziyyyəti ağır olan sosial təbəqəyə güzəştlər, düşünülməmiş pul-kredit, vergi-büdcə, maliyyə-bank və xarici ticarət siyasəti tədbirləri dövlətin real iqtisadi imkanları ilə uzlaşmadığından inflyasiyanı daha da sürətləndirirdi.
Ümumiyyətlə, iqtisadi tənəzzül dövrü adlandırdığımız 1991-1995-ci illərdə aparılmış sistemsiz iqtisadi islahatlar aşağıdakı neqativ hallara səbəb oldu: 13
- Maliyyə-bank sistemi iflic vəziyyətə düşdü;
- Büdcə kəsirinin ÜDM-ə nisbəti 1994-cü ildə 13 faizə çatdı;
- Bütünlüklə büdcə kəsiri Milli Bank tərəfindən maliyyələşdirildi ki, bu da pul kütləsinin həddindən çox artmasına səbəb oldu;
- 1992-1994-cü illərdə pul emissiyası əhalinin pul gəlirinin 40-45 faizini təşkil etdi;
- 1992-1994-cü illərdə kredit həcminin ümumi daxili məhsula nisbəti 55-60 faiz təşkil etdi;
- 1994-cü ildə Milli Bankın faiz dərəcələri 250 faizə çatdı;
- 1992-ci ildə tədavülə buraxılmış milli valyuta – manat tezliklə qiymətdən düşməyə başladı və 1995-ci ilədək onun məzənnəsi Rusiya rubluna nisbətdə 9 dəfə, ABŞ dollarına nisbətdə isə 245 dəfə aşağı düşdü;
- Ölkədə inflyasiya özünün pik səviyyəsinə çatdı ;
- 1992-1994-cü illərdə xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 42 faiz azaldı;
- 1994-cü ilədək ölkə iqtisadiyyatına bir manat da olsun belə xarici sərmayə qoyulmadı;
- Bu dövrdə əhalinin real pul gəlirləri kəskin şəkildə azaldı və s.
Dağılmış iqtisadiyyatı bərpa etmək çox çətin idi.Azərbaycanı digər respublikalardan fərqləndirən zəngin karbohidrogen ehtiyyatlarının olması idi.İqtisadiyyatın yenidən bərpası,sənaye sahələrinin yenidən dirçəldilməsi üçün yalnız neftə ümid etmək olardı. Ancaq yenicə müstəqillik əldə etmiş bir respublika üçün xarici investisiyanın cəlb edilməsi “hava,su” kimi vacib idi.Çünki Azərbaycan təkbaşına öz neftini dünya bazarına çıxarmaq imkanına malik deyildi.Bütün neft avadanlıqları ya sıradan çıxmış,ya da köhnəlmiş,yararsız vəziyyətdə idi.Yüksək keyfiyyətli neft çıxarmaq üçün yeni avadanlıqlara ehtiyac var idi.Digər tərəfdən isə bütün bu avadanlıqların yenilənməsi,dünya standartlarına cavab verən qurğuların gətirilməsi üçün vəsait yox idi.Bütün bunları nəzərə alaraq yalnız xarici investorları ölkəyə cəlb etmək,onlara burda maraq yaratmaq lazım idi.1990-cı illər Xəzər hövzəsində neft çıxarılması üçün investisiyanın yatırılması çox riskli idi.Çünki respublika yenicə müstəqilliyinə qovuşmuşdu və Ermənistan ilə müharibə şəraitində idi,hər gün bir rayonun itirilməsi xəbəri gəlirdi.Digər tərəfdən Azərbaycanın qonşuluğunda iki nəhəng dövlət var idi.Hansı ki,Rusiyanın tərkibindən yenicə çıxmışdı və aqressiv Rusiyanın yenidən bu əraziləri öz tərkibinə qatmaq istəyi var idi,ikinci bir ölkə isə İran qonşuluğunda müstəqil Azərbaycanın olmasını istəmirdi,çünki,Türkmənçay müqaviləsi ilə Azərbaycanın əhalisinin və ərazisinin böyük bir hissəsi onun tərkibinə keçmişdi,yenidən bu ərazilərin itirlməsi qorxusu var idi.Dolayısı ilə həm Rusiya,həm də İran Xəzər hövzəsində dünya əhəmiyyətli bir müqavilənin bağlanmasının əleyhinə idi.Azərbaycanda da siyasi vəziyyət çox da ürək açan deyildi.
Gərgin keçən görüşlərdən sonra bütün bu risklərin olmasına baxmayaraq, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və hasilatın pay bölgüsü haqqında Saziş (“Əsrin müqaviləsi”) 1994-cü ilin sentyabrın 20-də 6 imzalanmış, həmin ilin 12 dekabr 1994-cü il tarixində qüvvəyə minmişdir. Sazişdə dünyanın 6 ölkəsini təmsil edən 11 neft şirkəti iştirak edirdi.
Sazişin işləmə müddəti 30 ildir. Saziş üzrə işləri yerinə yetirmək üçün 12 fevral 1995-ci ildə Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) yaradılmışdır. 1995-ci ilin oktyabrında ilkin neft layihəsinə sanksiya verilmişdir. Bu sazişin imzalanması Azərbaycan neft sənayesinin inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcı olmuşdur.
“Əsrin müqaviləsi” HPB sazişi bağlandıqda bir çox məsələlər nəzərə alınmalı idi.Ən önəmlisi isə o idi ki,Azərbaycandan çıxarılacaq neft dünya bazarına necə çıxarılacaq?
Dünya bazarına çıxmaq üçün dörd alternativ var idi:
- Rusiya ərazisindən keçməklə Qara dənizə çıxmaq
- İran ərazisindən keçməklə Fars körfəzinə çıxmaq
- Gürcüstan ərazisindən keçməklə Qara dəniz hövzəsinə çıxmaq
- Gürcüstan,Türkiyə ərazisindən keçməklə Aralıq dənizinə çıxış əldə etmək.
İlk dəfə, hələ keçmiş SSRİ zamanında tikilmiş Bakı-Novorossiysk neft kəməri vasitəsi ilə “Azəri-Çıraq-Günəşli”dən (AÇG) çıxarılan neft dünya bazarına çıxarıldı.
Bakı-Novorossiysk neft kəmərinin ötürmə qabiliyyəti az olduğundan və təlabatın çox olduğunu nəzərə alaraq ikinci bir neft kəmərinin çəkilməsini zəruri edirdi.
Bu,Bakı-Supsa neft kəməri idi. Uzunluğu 833 kilometr olan QİBK Səngəçal terminalından başlayaraq Gürcüstan sahilindəki Supsa terminalına qədər uzanır. Kəmər 1997-1998-ci illər ərzində tikilmişdir. Supsada ilk dəfə neft 1999-cu il aprelin 8-də gəmilərə yüklənmişdir. Xam neft Gürcüstanın Supsa terminalında tankerlərə yüklənərək Bosfor boğazından keçməklə Avropa bazarlarına yola salınır.
Lakin bu neft kəməri də artan tələbat qarşısında yetərli olmadı və üçüncü bir neft kəmərinin çəkilməsini zəruri etdi.Lakin üçüncü neft kəməri hər tərəfli nəzərə alınmalı idi.Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft boru kəməri dörd alternativin ən optimal variantı idi.Baxmayaraq ki,bu neft kəmərinin layihəsinin hazırlanması və çəkilməsi zamanı qonşu dövlətlərin maneələri,təziqləri ilə üzləşdi,amma neft kəməri uğurla çəkildi. Bakı-Tbilisi-Ceyhan Əsas İxrac Neft Boru Kəməri Azərbaycan neftinin Xəzər dənizindən Turkiyənin Ceyhan limanına, oradan Aralıq dənizi vasitəsilə Avropa bazarlarına nəqlini həyata keçirir. BTC 2003-cü ilin II rübündən 2005-ci ilin aprel ayına qədər inşa edilmişdir.
“Əsrin müqaviləsi”nin ilk günlərindən başlayaraq Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat şirkəti yaradıldı və təsdiq olunmuş vahid proqram üzrə ARDNŞ ilə birgə işlərə başlandı. Bu saziş sonradan dünyanın 19 ölkəsinin 41 neft şirkəti ilə 30-dək sazişin imzalanması üçün yol açdı. “Əsrin müqaviləsi” həm karbohidrogen ehtiyatlarının miqdarına, həm də qoyulan sərmayələrin həcminə görə dünyada bağlanan ən iri sazişlər siyahısına daxil olmuşdur. İmzalanmış neft sazişləri üzrə Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafı üçün nəzərdə tutulmuş 64 milyard ABŞ dolları qoyuluşunun 57,6 milyardı dəniz yataqlarının mənimsənilməsinə və perspektivli strukturlarda axtarış-kəşfiyyat işlərinin aparılmasına yönəldilmişdir.
1994-cü ilin dekabrında “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycan parlamentində təsdiq edildi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müvafiq fərman imzaladıqdan sonra bu müqavilə Azərbaycan Respublikasının qanunu kimi qüvvəyə mindi. 1995-ci ildə layihəyə əsasən 100 milyona qədər, 1996-cı ildə isə 600 milyon dollar vəsait qoyuldu. İndiyə kimi bu layihəyə 2,5 milyard dollar sərmayə qoyulmuşdur. Beləliklə, “Əsrin müqaviləsi”ni uğurla bağlayan Azərbaycan dövləti bir çox Qərb dövlətlərinin, ilk növbədə isə ABŞ-ın Azərbaycanda iqtisadi maraqlarını yaratmaqla onların diqqətini öz problemlərinə cəlb edə bildi. Qərb dövlətləri içərisində ən mühüm pay “Əsrin müqaviləsində” ABŞ şirkətlərinə ayrılmışdır. ABŞ-ın “Yunokal”, “Amoko”, “Mak Dermott”, “Ekson” kimi 5 şirkətinə üst-üstə 50% investisiya payı ayrılmışdır ki, bu da təqribən 5 mlrd. ABŞ dollarına bərabər idi.
“Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması və uğurla həyata keçirilməsi istiqamətində görülmüş işlər nəticəsində Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzu xeyli yüksəlmişdir. İlkin neftin hasil olunması Azərbaycanı dünyanın neft ixrac edən ölkəsinə çevirdi.
2.Azərbaycan sənayesinin inkişaf dinamikasının təhlili
Qeyd etdiyimiz kimi iqtisadiyyatın birbaşa bərpası üçün neft sənayesi müstəsna rola malik olmuşdur.Dolayısı ilə digər sənaye sahələrinin inkişafına münbit şərait yaratmışdır.90-cı ilin ortalarında bağlanan məlum müqavilədən sonra investisiya mühitində canlanma başladı.İqtisadi inkişaf üçün investisiya çox önəmlidir. Mikroiqtisadiyyatda investisiya yeni kapitalın istehsalın maddi-əşya elementlərinin yaradılması, həmçinin şəxsi amilini (insanın) lazımi bacarıqlara və vərdişlərə yiyələnməsinə vəsait sərfi kimi başa düşülür.
Azərbaycan Respublikası iqtisadi siyasətinin tərkib hissələrindən biri də regional iqtisadiyyata yönəlmiş dövlət proqramlarıdır.Həmin proqramlar nəticəsində iqtisadi göstəricilər respublikamızın inkişafını ortaya qoymaqdadır.
Ən böyük nailiyyət isə ondan ibarətdir ki,bu dövrdə ölkəmizdə aparılan müstəqil dövlət quruculuğu prosesində iqtisadi islahatların və inkişafın mahiyyət etibarı ilə yeni bir modeli – Azərbaycan modeli yaranmışdır.Azərbaycan Respublikasında qeyd edilən modelin gerçəkləşməsinin rəsmi bazası kimi bir çox irimiqyaslı siyasət sənədləri (konsepsiya,strategiya və proqramlar) qəbul olunmuş (“Azərbaycanda kiçik və orta sahibkarlığa dövlət yardımı proqramı” (1997-2000-ci illər)”, “Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlığın inkişafının dövlət proqramı (2002-2005-ci illər)”, “Azərbaycan Respublikasında maşınqayırma sənayesinin inkişafının dövlət proqramı (2002-2005-ci illər)”, “Azərbaycan Respublikasında aqrar bölmənin inkişafının dövlət proqramı (2002-2006-cı illər)”, “Azərbaycan Respublikasının demoqrafik inkişaf konsepsiyası”, “Azərbaycan Respublikasında 2002-2005-ci illər turizmin inkişafına dair dövlət proqramı”, “Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə dövlət proqramı (2003-2005-ci illər)”, Azərbaycan Respublikası regionlarının social-iqtisadi inkişafı dövlət proqramı (2004-2008-ci illər)”) və digərləri uğurla həyata keçirilmişdir.Eyni zamanda ,hal-hazırda “Azərbaycan Respublikasının məşğulluq strategiyası” (2006-2015-ci illər), “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişafı dövlət proqramı”, “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair dövlət proqramı” və digər vacib sənədlər uğurla icra olunur.2
Azərbaycan iqtisadi islahatlar və inkişaf modelinin həyatqabiliyyətli və səmərəli olmasının ən yaxşı sübutu son illərdə ölkəmizdə sosial-iqtisadi inkişaf sahəsində əldə olunmuş nailiyyətlərdir.Belə ki,bu model üzrə həyata keçirilən siyasət çox tez bir zamanda ölkə iqtisadiyyatında əsaslı keyfiyyət dəyişiklikləri baş verməsinə səbəb olmuşdur: inflyasiya cilovlanmış,Mərkəzi Bank tərəfindən büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi praktikasına son qoyulmuş,büdcə kəsiri ÜDM-in 1-2%-i səviyyəsinə endirilmişdir.Bu dəyişikliklər nəticəsində artıq 1996-cı ildə dərin iqtisadi böhran keçirən ölkədə makroiqtisadi sabitliyə nail olunmuş,növbəti -1997-ci ildən başlayaraq isə dinamik iqtisadi inkişafı təmin etmək mümkün olmuşdur.Belə ki,1996-cı ildə ÜDM-in artım sürəti 1.3 %,1997-ci ildə 5.8% ,1998-2003-cü illərdə isə orta hesabla 10% təşkil etmiş,2004-2011-ci illərdə isə real ifadədə 3 dəfə artmışdır.2
Sahibkarlığın inkişafı və özəlləşdirmənin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar görülən tədbirlər nəticəsində ÜDM-də özəl sektorun xüsusi çəkisi artaraq 1994-cü ildəki 29%-dən 2014-cü ildə 85%-ə çatmışdır.Son illərdə ölkə iqtisadiyyatına investisiya qoyuluşu da xeyli artmışdır.2003-2011-ci illər ərzində iqtisadiyyatın və sosial sahələrin inkişafına qoyulan ümumi investisiyaların həcmi 100 milyard ABŞ dollarını keçmişdir.
Regional inkişaf proqramları çərçivəsində əhalinin məşğulluğunun artırılması və yoxsulluğun azaldılması sahəsində mühüm irəliləyişlər əldə olunub.Artıq bölgələrdə fəaliyyət göstərən minlərlə müəssisədə çalışan insanların işlə təmin olunmaları regionlarda işsizlik probleminin həllinə şərait yaradır.Yeni iş yerlərinin yaradılması,əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsi bütövlükdə bütün rayonların sosial həyatında ciddi dəyişikliklərə gətirib çıxarmışdır.Ölkədə 1 milyondan çox iş yerinin yaradılması,iqtisadi fəal əhalinin sayının 4.5 milyon nəfəri ötməsi,yoxsulluğun səviyyəsinin 5.3%-ə qədər enməsi,işsizliyin 5%-ə düşməsi,minlərlə yeni müəssisənin yaradılması birbaşa regional inkişaf proqramının icrasının məntiqi nəticəsidir.
1995-ci ildən 2013-cü ilə qədər sənayedə əsas kapitala yönəldilən investisiyaların həcmi 50890.1 mln manat həcmindədir.Bunun 32224.7 mln manatı xarici investisiya,18665.4 mln manatı daxili investisiyanın payına düşür.Rəqəmlərdən aydın görünür ki,xarici investisiya ümumi investisiyanın 63.3% -ni təşkil edib.4 Təbii ki,qoyulan xarici investisiyanın böyük bir hissəsi neft sənayesinin payına düşür.Bu da normaldır ki,dağılmış bir iqtisadiyyatı bərpa etmək üçün neft sənayesi inkişaf etdirildi,xarici investorlar cəlb edildi,investorları cəlb edəcək şərait yaradıldı və başqa sahələrə də investisiya yönəldilməsi təmin edildi.
ÜDM-nin həcmin artım tempi 1996-dən sonra artmağa başladı və ən yüksək səviyyəsi 2006-cı ildə qeydə alındı.Çünki,böyük “neft pulları” 2006-cı ildən daxil olmağa başladı.
ÜDM-in əvvəlki ilin eyni dövrünə nisbətən artım sürəti (faizlə):
Cədvəl: 3
Göstərici | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
ÜDM-in əvvəlki ilin eyni dövrünə
nisbətən artım sürəti (faiz) |
88.2 | 101.3 | 105.8 | 110 | 107.4 | 111.1 | 109.9 | 110.6 | 111.2 | 110.2 | 126.4 | 134.5 | 125 | 110.8 | 109.3 | 105 | 100.1 | 102.2 | 105.8 |
2006-cı ildən başlayaraq Azərbaycanda iqtisadi artım templəri sürətlə artmağa başladı və uzun müddət illik artım göstəricisinin səviyyəsinə görə dünya ölkələri arasında liderliyini qoruyub saxlaya bilmişdir. Bunun nəticəsidir ki, ölkəmizin illik Ümumi Daxili Məhsulunun (ÜDM) həcmi 2013-cü ildə (57.7 milyard manat)12 2005-ci ildəki səviyyədən (12.5 milyard manat) olduğundan 4.6 dəfə çoxdur. Əlbəttə ki, bu sürətli artımda əsası 1994-cü ildə qoyulmuş uğurlu neft strategiyasının nəticəsi olaraq ölkəmizin əldə etdiyi böyük neft gəlirlərinin və bu gəlirlərin ölkə iqtisadiyyatının ayrı-ayrı sahələrinin inkişafına yönəldilməsi həlledici rol oynayır. Ölkənin neft gəlirlərinin istifadəsi hesabına əvvəllər vəsait çatşmazlığı və təsərrüfatsızlıq üzündən tamamilə sıradan çıxmış infrastruktur sahələri sürətlə yenilənir və müasir standartlara uyğunlaşdırılır, qeyri-neft sahələrinin inkişafı üçün sistemli tədbirlər həyata keçirilir. 2010-cu ilədək ÜDM-in əksər hissəsi neft sektorunda yaradılırdı. 2009-cu ildən başlayaraq qeyri-neft sahələrinin inkişafı. Iqtisadiyyatın və ixracın şaxələndirilməsi hökumətin iqtisadi siyasətinin prioriteti kimi bəyan edilib. Bunun nəticədir ki, həmin ildən başlayaraq ÜDM-də qeyri-neft sektorunun payı ildən-ilə artmağa başlayıb. 2012 və 2013-cü illərdə isə neft sektorunun ÜDM-ində ciddi artım olmadığı halda, qeyri-neft ÜDM-nin illik artım templəri 10 faiz səviyyəsində qeydə alınmışdır.
Son on ildə Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələrində olduğu kimi, sənayenin inkişafında da böyük uğurlar qazanılmış, sənaye məhsulları istehsalının həcmi 2,7 dəfə artmışdır. Bu müddət ərzində rəqabətqabiliyyətli müasir sənaye sahələrinin yaradılması, sənayenin infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması sahəsində çoxsaylı layihələr icra edilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 dekabr 2012-ci il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasının 4.2 bölməsi “İqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdirilməsi, qeyri-neft sektorunun inkişafı” adlanır. Bu, qarşıdakı dövrdə ölkədə qeyri-neft sektorunun, xüsusilə də qeyri-neft sənayesinin inkişafına hökumətin nə qədər önəm verməsinin bariz göstəricisidir. İnkişaf Konsepsiyasında qeyd olunur ki, “qeyri-neft sənayesinin ənənəvi istehsal sahələrinin (kimya sənayesi, metallurgiya, maşınqayırma, elektrotexnika, elektronika, yüngül sənaye, yeyinti sənayesi və s.) inkişaf etdirilməsi və ixrac imkanlarının artırılması ilə yanaşı, rəqabətqabiliyyətli yeni istehsal sahələrinin yaradılması da dəstəklənəcəkdir. Ölkənin qeyri-neft sektoruna yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsinin intensivləşdirilməsi məqsədi ilə stimullaşdırıcı mexanizmlər tətbiq ediləcək, ixrac yönümlü qeyri-neft sektorunun inkişafı məqsədilə dövlət və özəl sektorun investisiya əməkdaşlığı inkişaf etdiriləcəkdir”.
Bu ilin əvvəlində isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 10 yanvar 2014-cü il tarixli Sərəncamı ilə 2014-cü il ölkədə “Sənaye ili” elan edilib və il ərzində ölkədə qeyri-neft sənayesi sahələrinin inkişafına yönəlik bir sıra mühüm qərarların qəbul edilməsi və tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Elə Prezidentin həmin Sərəncamından bəlli olur ki, “Azərbaycan Respublikasında sənayenin inkişafına dair 2015-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nın işlənilməsi nəzərdə tuutlur.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 12 mart 2014cü il tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında 2014-cü ilin “Sənaye ili” elan edilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı”nı təsdiq edilmişdir. “Tədbirlər Planı”nda ölkənin sənaye-istehsal potensialının, elm və kadr potensialının artırılması istiqamətində əhəmiyyətli tədbirlər nəzərdə tutulur.
Hazırda Azərbaycan regionun sürətlə,davamlı inkişaf edən qüdrətli dövlətidir.Beynəlxalq təşkilatların hesablamalrına görə,2011-ci ildə hər nəfərə düşən ÜDM-in miqdarı Gürcüstandan 2.1 dəfə,Ermənistandan 2.3 dəfə çox olmuşdur.1999-cu ildə isə hər nəfərə düşən ÜDM Ermənistanda 610 dollar,Gürcüstanda 780 dollar,Azərbaycanda 570 dollar idi.2011-ci ildə bu rəqəmlər Ermənistanda 3033 dollar,Gürcüstanda 3210 dollar,Azərbaycanda isə 6832 dollar olmuşdur.2
2013-cü il üzrə makroiqtisadi göstəricilərin dinamikası ölkə iqtisadiyyatının şaxələnməsinə yönəlmiş iqtisadi kursun uğurla icra olunmasını nümayiş etdirir. Belə ki, operativ məlumata əsasən, ötən ildə 57 milyard manat ümumi daxili məhsul istehsal olunmaqla real artım 5,8 faiz olmuş, qeyri-neft sektoru üzrə isə 9,8 faiz artım əldə edilmiş, adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun həcmi isə 4,4 faiz artaraq 6 min 132 manata (təxminən 8 min ABŞ dollarına) çatıb.3
Ölkənin maliyyə balansında tarazlıq gözlənilməklə 2013-cü ildə iqtisadiyyata rekord səviyyədə sərmayə qoyulmuşdur. Dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu da ən yüksək səviyyəyə çatmış, 7 milyard manat səviyyəsində vəsait yönəldilmişdir. Həmin vəsaitdən sosial-mədəni və məişət təyinatlı obyektlərin (elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, idman və s.) tikintisi və yenidən qurulması üçün 2 milyard 37 milyon manat, enerji, su və qaz təchizatı, nəqliyyat, kommunal, meliorasiya və digər infrastrukturların tikintisi və yenidən qurulması üçün 3 milyard 743 milyon manat, Naxçıvan Muxtar Respublikasında həyata keçirilən investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün 262 milyon manat, digər layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün isə 873 milyon manat vəsait sərf edilmişdir.
Dövlət büdcəsinin investisiya xərcləri ilə yanaşı, ölkəmizdə yol, su təchizatı və meliorasiya, kənd təsərrüfatına, sosial və digər infrastrukturların tikintisinə və yenidən qurulmasına Azərbaycan hökuməti tərəfindən xaricdən cəlb olunmuş kreditlər hesabına təxminən 754 milyon manat məbləğində vəsait sərf edilmişdir. Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına ölkəmizdə və xaricə qoyulmuş sərmayələr hesabına həyata keçirilən bir sıra investisiya layihələrinin icrası üçün ötən il 1 milyard 74 milyon manat vəsait yönəldilmişdir.
3.Azərbaycan sənayesinin inkişaf perspektivləri
Azərbaycanın müstəqillikdən öncədə olduğu kimi sonrasında da neft sənayesi hər zaman digər sənaye sahələrindən fərqli olaraq diqqət mərkəzində olub.Yenidən müstəqillik qazandıqdan sonra məhz bu sənaye sayəsidə digər sahələrin inkişafı mümkün olmuşdur.1994-cü il 20 sentyabr tarixində bağlanan “Əsrin müqaviləsi” kontraktını Azərbaycan üçün yeni bir başlanğıc kimi qiymətləndirə bilərik.Bu müqavilə 25+5 illik olmaqla çox əhəmiyyətli bir müqavilədir.Əlbəttə,neft bildiyimiz kimi tükənən sərvətdir.Qısamüddətli dövr üçün doğru addımlar atılmaqla böyük gəlir əldə etmək olar.Ancaq uzunmüddətli dövr üçün bunu demək olmaz.Çünki neftin nə zaman tükənəcəyi haqqında sadəcə proqnoz verilir,yəni bu proqnozlar ehtimaldır.Azərbaycanda neftin tükənəcəyi ehtimalı isə ortalama olaraq 100 ildir.
Cədvəl 4-ün məlumatlarından görünür ki,neft hasilatının ən yüksək həddi 2009-cu ildə qeydə alınmışdır (50 416 min ton – 2009-cu il).Bundan sonra isə hasilat azalmağa başlamışdır.
Neftin hasilatı illər üzrə (qaz kondensatı daxil olmaqla; min ton)
Cədvəl: 4
Qaynaq://www.stat.gov.az
Bu sənaye sahəsi hazırda ən yüksək səviyyəsini yaşayır.Bu sənaye sahəsi ilə paralel olaraq qaz hasilatı və onun dünya bazarına çıxarılması paralel olaraq aparılır.Bunun nəticəsidir ki,2014-cü ilin 20 sentyabrında ölkə üçün əhəmiyyətli olan qaz müqaviləsi bağlandı.
“Şahdəniz” qaz yatağı əsas resurs mənbəyidir. Ancaq Azərbaycanın qaz ehtiyatları daha da böyükdür. Təsdiq edilmiş qaz ehtiyatlarımız 2,5 trilyon kubmetrə bərabərdir. Ehtimal olunan, proqnozlaşdırılan ehtiyatlarımız 4-5 trilyon kubmetr səviyyəsindədir.
Xəzər qazı Avropa üçün yeganə yeni mənbədir. Digər mənbələr var. Avropa o mənbələrdən qidalanır. O mənbələrin həcmi arta bilər, ancaq yeni mənbə hazırda Azərbaycandır. Bu günə qədər Azərbaycanın qaz və neft layihələrində ancaq 3 ölkə iştirak edirdi – Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə. Bundan sonra Azərbaycan geniş beynəlxalq əməkdaşlıq prosesinə qədəm qoyur. Azərbaycan qaz istehsalçısı kimi öz resurslarını dünya bazarına çıxaracaq. Ondan sonra Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan, Bolqarıstan, Albaniya, İtaliya, gələcək mərhələdə Monteneqro, Xorvatiya və digər ölkələr bu layihəyə qoşula bilərlər.
TANAP və TAP layihələrindən əvvəl də Azərbaycan artıq öz qazını Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri vasitəsilə dünya bazarına çıxarırdı.
Fikrimizcə, ölkəmizdə yeni sənayeləşmə dalğasının başlandığı indiki dövrdə inkişaf təcrübəsi və potensialı baxımından diqqətdə saxlanılası sənaye sahələrindən biri də elektrotexnika sənayesi sahəsidir. Əslində, müasir dövrdə elektrotexnika sənayesi təkcə Azərbaycan üçün deyil, ümumən bütün dünya üçün çox əhəmiyyətli və xüsusilə strateji sahələrdən biridir. Çünki elektrotexnika bütün digər sənaye sahələri ilə sıx bağlıdır. Belə ki, müasir dövrdə hər hansı bir sənaye sahəsi rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsal etmək üçün mütləq elektrotexnika sənayesinin məhsullarından istifadə etməli olur. Məsələn, hətta yüngül sənayeyə aid olan bir xalçaçılıq müəssisəsi belə yüksək keyfiyyətli, alıcıların diqqətini cəlb edən məhsul istehsal etmək üçün avtomatlaşdırılmış avadanlıqlardan, yəni elektrotexnika sənayesinin məhsullarından istifadə etməyə vadar olur. Bu misalı istənilən sənaye sahəsinə aid etmək olar. Çünki, yüksək texnologiyalar əsri olan XXI əsrdə artıq əl əməyindən, demək olar ki, istifadə olunmur və bütün istehsal sahələri sürətlə avtomatlaşdırılır və yüksək texnologiyaların tətbiqinə əsaslanır.
Respublikamızın elektrotexnika sahəsindəki mövcud problemlərinin aradan qaldırılması üçün bir çox tədbirlər görmək olar.Həmin tədbirlərin ən ümdə gələni ETT-nin istehsal prosesinə tətbiqi və onun geniş imkanlarından istifadə edilməsi prosesidir. Bundan əlavə ETT-nin yüksək səviyyəli bilik və bacarıqlarla texnologiyaya tətbiqi əsas götürülməlidir. Bununla yanaşı, elektrotexnika sahəsinin inkişaf etdirilməsi üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilməlidir:
- Bu sahəyə tələbələrin, sahibkar və investorların marağının artırılması
- Bu sahəyə investisiya qoyuluşlarının stimullaşdırılması
- Sahəyə ETT-nin, innovativ və klaster inkişaf konsepsiyasının tətbiqi
4.Yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması
- Milli innovasiya sisteminin yaradılması və s.
Qeyd etməliyik ki, son illərdə ölkədə qeyri-neft sektorunun unkişafı ilə əlaqədar elektrotexnika və elektronika sahələrinin inkişafına da diqqət artırılıb. Bu sahənin inkişafı məqsədlərinə xidmət edəcək yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması üçün yeni və müair standartlara cavab verən ali təhsil müəssisələri yaradılmaqdadır. Məsələn, Bakıda Yüksək Texnologiyalar Universitetinin yaradılmasını buna misal göstərmək olar. Ölkəmizdə yaradılmaqda olan sənaye parklarında elektrotexnika sənayesi müəssisələrinin də yaradılması nəzərdə tutulur.
Qloballaşan dünyamızda dağ-mədən sənayesi hazırda aparıcı sahələrdən birinə çevrilmişdir. Bu sahənin aparıcı qolu olan metallurgiyanın Azərbaycanda qədim ənənələri olmuşdur.
1941-45-ci illərdə keçmiş SSRİ-də müdafiə sənayesi üçün hasil edilən kobaltın 60%-i Azərbaycanın (Daşkəsən yatağı) payına düşmüşdür. 10
Dünya metallurgiya sənayesinin hazırki vəziyyətinə nəzər salsaq bu sahədə yeni bir eranın başlamasını müşahidə etmiş olarıq. Dünya sənayesində qara, əlvan və nadir metallara olan təlabat artmaqdadır.
Azərbaycanda metallurgiya sənayesinin inkişafı etdirilməsi önəmlidir.Çünki,respublikada maşınqayırma xüsusilə neft-maşınqayırması bu sənaye sahəsindən asılıdır.
Ümumi olaraq sənaye sahələrinin kompleks inkişafına ehtiyac var.Məsələn,Azərbaycanın yeyinti və yüngül sənaye sahələri üçün böyük xammal bazası var.Şimal rayonlarında gec yetişən,Cənubda faraş(tez yetişən) meyvəçilik,şimal-şərq rayonlarında tumlu,qərzəkli meyvəçiliyin inkişafı üçün böyük potensial var.Bu sahənin inkişaf etdirilməsi xarici bazardan asılılığı aradan qaldıra bilər.Həmçinin yüngül sənaye sahəsi üçün də böyük xammal bazası olduğunu desək heç də yanılmarıq.Respublikanın yerləşdiyi coğrafi mövqeyi bu ərazidə yeyinti və yüngül sənaye məhsulları üçün münbit şərait yaratmışdır.
“Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış”11 inkişaf konsepsiyasında iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi,neftdən asılılığın azaldılması və qeyri-neft sektorunun inkişafı göstərilmişdir: “ Sənaye müəssisələrində innovasiya yönümlü texnologiyaların tətbiqi stimullaşdırılacaq, ixtisaslaşmış və ümumi təyinatlı sənaye şəhərcikləri yaradılacaqdır. İqtisadi rayonlar üzrə sənaye şəhərciyi infrastrukturunun formalaşdırılması qeyri-neft emal sənayesinin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı dövlət investisiya siyasətində əsas istiqamət olacaqdır. Bu baxımdan, hər bir iqtisadi rayonun potensialı nəzərə alınmaqla xüsusi iqtisadi zonalarının yaradılması və sənaye şəhərciklərinin (o cümlədən Sumqayıtda neft-kimya məhsullarının emalı, Balaxanıda məişət tullantılarının emalı və Gəncədə metal (alüminium) məmulatların istehsalı üzrə sənaye şəhərcikləri) qurulması mühüm addımlardır.
Qeyri-neft sənayesinin ənənəvi istehsal sahələrinin (kimya sənayesi, metallurgiya, maşınqayırma, elektrotexnika, elektronika, yüngül sənaye, yeyinti sənayesi və s.) inkişaf etdirilməsi və ixrac imkanlarının artırılması ilə yanaşı, rəqabətqabiliyyətli yeni istehsal sahələrinin yaradılması da dəstəklənəcəkdir. Ölkənin qeyri-neft sektoruna yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsinin intensivləşdirilməsi məqsədi ilə stimullaşdırıcı mexanizmlər tətbiq ediləcək, ixrac yönümlü qeyri-neft sektorunun inkişafı məqsədilə dövlət və özəl sektorun investisiya əməkdaşlığı inkişaf etdiriləcəkdir.”
2014-cü ilin “Sənaye ili” elan edilməsi bütün sənaye sahələrinin inkişaf etdirilməsinin qarşıya məqsəd qoyulduğunu göstərir. Hazırkı mərhələdə, müasir çağırışlar və yeni təşəbbüslər nəzərə alınmaqla, sənayenin modernləşdirilməsi və qeyri-neft sənayesinin şaxələndirilməsi məqsədi ilə bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsi, o cümlədən mövcud təbii və iqtisadi resursların təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb edilməsi, ənənəvi sənaye sahələri ilə yanaşı, yeni prioritet istehsal sahələrinin, sənaye parklarının yaradılması, regionlarda sənaye potensialının gücləndirilməsi, sənayenin innovasiyalar əsasında inkişafını təmin edəcək imkanların formalaşdırılması zəruridir.
4.Qloballaşma şəraitində dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyanın əhəmiyyəti
Qloballaşma milli sosial-iqtisadi bilikləri vahid iqtisadi və ictimai sistemdə birləşdirən dünyəvi prosesdir.Nəticədə sosial ,iqtisadi və siyasi fəaliyyət elə bir dünyəvi miqyas alır ki,dünyanın bir hissəsində baş verən hadisə digər hissədəki ayrı-ayrı şəxslərə və qruplaşmalara da təsir göstərir.
İqtisadi inteqrasiya şəraiti müasir dövrdə iqtisadi diplomatik fəaliyyətin qurulması zamanı lokal,regional və qlobal amillərin nəzərə alınmasını zəruri edir.Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya zaman-zaman diplomatik institutların və hüquqi sistemlərin dəyişməsinə gətirib çıxarır.
Qloballaşma dünyamızın aktual məsələlərindəndir.O,ictimai həyatın bütün təzahürlərini əhatə etməkdədir.Bir sıra tədqiqatçıların fikrincə,qloballaşma inteqrasiyanın 1990-cı illərdən başlamış yeni və daha mükəmməl şəklidir.Hətta alimlər söyləyir ki,qloballaşma inteqrasiyanın “sanki buzlaşma dövründən çıxmış bir formasıdır.”Dünya canlı orqanizm kimidir.Onun ayrı-ayrı tərkibləri vəhdətə can atdıqları təqdirdə harmoniya yaranır.Bu canlı orqanizmin hər bir tərkib hissəsi prosesin gedişindən faydalanır və müqabilindəkini faydalandırır.
Dünya iqtisadiyyatının müasir səviyyəsində,qloballaşma və inteqrasiya prosesində milli maraqları təmin etmək və öz ölkəsinin iqtisadi təhlükəsizliyini qorumaq məsələsi böyük kəskinliyi ilə dayanıb və bu,müəyyən bağlı olan ölkələrin sayına görə geniş beynəlxalq miqyas alıb.Bazar reallığı müasir cəmiyyətin ən fəal inkişaf edən və təkmilləşən xüsusiyyətidir.
Milli təhlükəsizliyin,o cümlədən iqtisadi təhlükəsizliyin qorunmasının yollarından biri də geniş mənada korrupsiyaya qarşı mübarizədir.Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin genişlənməsi fonunda bu problem ümumdünya xarakteri alıb.Bu barədə hətta BMT-nin 15 dekabr 1975-ci il tarixli 3514-cü qətnaməsi də vardır.Bizim ölkəmizdə də korrupsiyaya qarşı mübarizə dövlət səviyyəsində aparılır.
Dünya bazarlarının,ümumiyyətlə iqtisadiyyatın bütün qollarının qloballaşmanın təsiri altındakı dəyişkənliyi tempi dövlətlər qarşısında düşündürücü suallar qoyur.Bu suallardan birisi də məhz elə “qloballaşma” termini və onun mahiyyəti ilə bağlıdır.Bu gün alman,fransız və belçika tədqiqatçıları iqtisadi sahədə qloballaşmanın Amerika iqtisadi sisteminin parametrlərinin yayılması kimi şərh edirlər.Onların fikrincə,indi daha çox “mondializasiya” termininə üz tutmaq lazımdır.Yəni hazırkı çoxqütblü dünyada dövlətlərin qarşılıqlı əlaqələrə artan ehtiyaclarının birgə qaydalarla nizamlanması və bu zaman tərəflərin öhdəliklərinin müəyyənləşdirməsi bir zərurətdir.
Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya prosesi davamlı və yüksək templidir. Dünya iqtisadiyyatında xarici ticarət əməliyyatları və investisiya qoyuluşu hazırkı beynəlxalq iqtisadi prosesdə həyati əhəmiyyətə malikdir.
Beynəlxalq mənzərəyə diqqət etdikdə aydın görünür ki, bir sıra hallarda dövlətlərin iqtisadi mənafeləri qarşılıqlı maraqları təmin etmədikdə müxtəlif xarakterli siyasi, sosial kataklizmlərlə və hətta hərbi toqquşmalarla nəticələnir. Dünya siyasətində baş verən proseslərlə yaxından tanış olduqda aydın olur ki, ən doğru yol balanslaşdırılmış siyasət və milli mənafeyi nəzərə almaqla beynəlxalq iqtisadiyyata inteqrasiya yoludur. Bu yol ən pozitiv və perspektivli nəticələrə istaqamətlənib. Bu siyasət dövrün tələbidir. Məlumdur ki, dünya ölkələrində maddi ehtiyatlar bərabər səviyyədə yerləşməyib. Mütləq bir ölkənin digərindəki maddi nemətə ehtiyacı vardır. Müasir şəraitdə qabaqcıl texnologiyasız da heç bir ölkə əlahiddə inkişaf edə bilməz. Elmi-texniki tərəqqi beynəlxalq intellektdən bəhrələnir və irəliləyir. Digər tərəfdən, dünyada demoqrafik vəziyyət ildən-ilə dəyişir, əhalinin ümumi sayı sürətlə artır. Bu artım hər ölkə qarşısında özünəməxsus iqtisadi və sosial tələblər qoyur. Bu tələbi ödəmək üçün isə beynəlxalq səmərəli əməkdaşlıq məsələləri vacib proses kimi həm hər bir dövlətin, həm də onların yaratdıqları birliklərin, təşkilatların qarşısında durur. Qloballaşma prosesi də məhz bu ümumdünya inteqrasiyasını özündə ehtiva etməkdədir. Təbii ki, dünya miqyasında hər bir dövlətin müxtəlif sosial-iqtisadi, siyasi səviyyəsi vardır. Ölkələr bu baxımdan üç qrupa bölünür: inkişaf etmiş, inkişaf etməkdə olan və geridə qalmış, yaxud kasıb dövlətlər. Bu transmilli prosesdə inkişaf etmiş dövlətdən iqtisadi və siyasi asılılığa düşməmək, milli-mədəni və şüur baxımından assimilyasiyaya uğramamaq, bir xalq, millət kimi tarixin səhifəsindən silinməmək üçün ümummilli mənafelərə uyğun, müstəqil iqtisadi, siyasi kursa malik olmaq zərurət kimi meydana çıxır. Azərbaycan rəhbərliyi öz düşünülmüş siyasəti ilə milli mənafeyə müvafiq strategiyaya uyğun səmərəli beynəlxalq əməkdaşlıq xəttini bərqərar edib, günü-gündən də bu mövqeyi möhkəmləndirir. Beləliklə, ölkəmiz dünya iqtisadiyyatında uğurla təmsil olunur və beynəlxalq əlaqələrdə ümummilli məqsəd və mənafeləri də hər bir addımda ön mövqedədir. Həmin əlaqələr həm də qarşı tərəfin də mənafeyinə uyğun olduğu və maraqları ödəndiyi üçün dövlətlərarası əməkdaşlığın sərhədləri daim genişlənməkdədir. Belə ki, 2003-cü ildə ölkəmiz 124 ölkə ilə ticarət əməliyyatı aparırdısa, 2012-ci ildə bu rəqəm 155-ə çatmışdır. Bu ilin yanvar-sentyabr aylarında isə ölkəmizin rezidentləri dünyanın 144 ölkəsinin hüquqi və fiziki şəxsləri ilə ticarət əməliyyatları həyata keçirmiş, 97 ölkəyə əmtəə ixrac olunmuş, 137 ölkədən idxal olunmuşdur. Doqquz ayda xarici ölkələrlə 26,1 milyard ABŞ dolları həcmində ticarət əməliyyatları aparılmışdır. Bu rəqəmin 8,1 milyard dollarlığı idxalın, 18 milyard dollarlığı isə ixracın payına düşmüşdür, 9988,8 milyon dollarlıq müsbət saldo yaranmışdır. Əvvəlki ilin müvafıq dövrü ilə müqayisədə əmtəə mübadiləsinin dəyəri müqayisəli qiymətlərlə 10,3 faiz, o cümlədən ixracın həcm 7.2 faiz, idxalın həcmi isə 17,2 faiz artmışdır. Ticarət əlaqələrinin 11,1 faizi MDB ölkələri, 88,9 faizi isə digər dövlətlərlədir. MDB üzvü olan ölkələrlə ticarət dövriyyəsinin fiziki həcmində artım 15,6 faiz, digərləri ilə isə 10 faiz olmuşdur. MDB ölkələri üzvü istisna olmaqla digər dövlətlərə ixrac olunmuş malların dəyəri müqayisəli qiymətlərlə 7 faiz artaraq 17,1 milyard dollar, MDB ölkələrinə isə 17,9 faiz artaraq 949,5 milyon dollar təşkil etmişdir. Həmin dövrdə idxalın 2 milyard dollarlığı MDB üzv, 6,1 milyard dollarlığı isə digər dövlətlərin payına düşmüşdür. Prioritet elan olunmuş qeyri-neft məhsulları da dünya bazarında çox böyük uğurla realizə olunur. Belə ki, doqquz ayda real iqtisadiyyat məhsullarının ixracı 1265,5 milyard dollar dəyərində olmuş və artım ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 13 faiz təşkil etmişdir. Hər nəfərə düşən qeyri-neft məhsullarının ixracı 14,2 dollar artaraq 135,8 dollara çatmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, hesablaşmaların həcmi də ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 3,6 faiz artmışdır. Göründüyü kimi, müstəqilliyinin 22-ci ilini yaşayan Azərbaycan iqtisadiyyatını qısa müddətdə dirçəltmiş, çoxşaxəli, hərtərəfli, davamlı inkişafa nail olmuş, hələ də fəsadları aradan qalxmayan beynəlxalq maliyyə və iqtisadi böhrandan zərər çəkməmiş, əksinə, geniş, davamlı tərəqqi yoluna çıxmışdır. Ölkədə müasir istehsala nail olunması rəqabətədavamlı iqtisadiyyata səbəb olmuşdur. Mövcud iqtisadi potensialın aşkara çıxarılaraq dövriyyəyə cəlb edilməsi dövlətin iqtisadi qüdrətini daim yüksəldir. Dövlət iqtisadiyyatın rəqabətədavamlılığını təmin etmək üçün onun bütün sahələrinə sərmayə yönəldiməsini diqqət mərkəzində saxlayır və ayrılan vəsaitləri daim artırır. Belə ki, bu ilin doqquz ayında iqtisadiyyata 14,8 milyard manatlıq, əvvəlki illə müqayisədə 30 faiz şox sərmayə yönəldilmişdir. Bu məbləğin 34,7 faizi dövlətin, 62,6 faizi özəl bankların, 2,7 faizi isə bank olmayan kredit təşkilatlarının payına düşür. Azərbaycanın davamlı sosial-iqtisadi uğurları və rəqabətədavamlı ümumi daxili məhsulları sayəsində artıq investisiyalar və sosial proqramlar da daxili imkanlar hesabına icra edilir.
Qarşılıqlı mənafeli əməkdaşlıq hər dövlətdən xarici kapital qoyuluşunu da tələb edir. Lakin bu proses ölkənin siyasi və iqtisadi asılılığına səbəb olmamalıdır. Azərbaycan artıq iqtisadi və siyasi müstəqilliyinə nail olub. Ölkəmizdə iqtisadiyyata kifayət qədər böyük məbləğdə investisiya qoyulub. Son 10 ildə iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsinə, müxtəlif sosial və infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsinə 109,8 milyard manat (131,9 milyard ABŞ dolları) həcmində sərmayə yönəldilmişdir. Əsas cəhət ondadır ki, artıq yerli sərmayə qoyuluşu daim artır. Belə ki, hazırda göstərilən məbləğin 50, 6 faizi daxili mənbələrin payına düşür. Bu dövrdə istifadə olunan investisiyaların 40,7 milyard manatı neft-qaz sektorunun, 69,1 milyard manatı ( 63 faizi ) isə qeyri-neft sahələrinin və maliyyə bazarının inkişafına yönəldilmişdir. Əgər 2003-cü ilin rəqəmlərinə diqqət etsək, görərik ki, ölkəmizdə ümumi investisiya qoyuluşu çox sürətlə —5,1 dəfə, o cümlədən qeyri-neft sektoruna yönəldilmiş investisiyaların 14 dəfə artmasına, 2014-cü ildə isə rekord həddə —25,8 milyard ABŞ dollarına çatmasına nail olunmuşdur.14
Bu gün aşkardır ki, müasir şəraitdə heç bir dövlət beynəlxalq iqtisadi, ticari əlaqələr qurmadan özü inkişaf edə bilməz. Azərbaycan dövlətinin yürütdüyü xarici siyasəti şəffafdır, açıqdır, səmimidir, qarşılıqlı etimada əsaslanır. Bu isə dünyada sülhün, sabitliyin qorunmasına və sosial-iqtisadi inkişafa səbəb olmaqdadır. Azərbaycanda həyata keçən nəhəng beynəlxalq iqtisadi layihələr digər ölkələrin də maraqlarına xidmət edir, çünki bu səmərəli əlaqələr neçə-neçə dövlətin iqtisadiyyatının dirçəldilməsinə və tərəqqisinə də səbəb olmaqdadır. Hazırda ölkəmiz beynəlxalq enerji təhlükəsizliyində əhəmiyyətli rol oynayır və bu mövqe daim möhkəmlənir. Makroiqtisadi proqnozlara görə, bu il ölkədə ümumi daxili məhsul istehsalının 55 milyard manat və yaxud da 70 milyard dollar olacağı gözlənilir. Bu, əvvəlki illə müqayisədə 4,5 faiz artım deməkdir. Yüksəliş qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafı nəticəsində əldə ediləcəkdir. Bu sürətli artım Azərbaycanı bir neçə ildir ki, sərmayə cəlb edən ölkədən donor ölkəyə, kredit yönəldən dövlətə çevirib. Hazırda xarici sərmayə qoyuluşu milyardlarla dollar həcmindədir, bu sahədə ölkəmizə müraciət edən dövlətlərin sayı artır və bu fəaliyyət sahəsinin sərhəddi daim genişlənir. Azərbaycanın kapital yönəltdiyi nəhəng transmilli layihələrin də həm iqtisadi, sosial həm də siyasi əhəmiyyəti çox böyükdür. Bu layihələrdən biri olan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inşası başa çatmaq üzrədir. Bu nəqliyyat dəhlizinin reallaşması Pekindən Londona qədər iki qitə arasında əlaqə yaradacaq, onlarca dövlət bu tranzit xəttindən istifadə edə biləcəkdir. Digər bir layihə —TANAP-ın da çox böyük iqtisadi və siyasi əhəmiyyəti vardır. TANAP layihəsinin həyata keçirilməsi Avropanın enerji xəritəsini tamamilə yenidən quracaqdır. Bu xəritədə Türkiyə və Azərbaycanın rolu xüsusi yer tutacaqdır. Çünki TANAP layihəsi dünya miqyasında enerji layihələri arasında ən böyük layihələrdən biridir.
Azərbaycan qloballaşma şəraitində uğurla dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunur.Bu özünü bir çox sahələrdə göstərir.Əlbəttə,qeyd etdiyimiz kimi artıq XXI əsrdə qlobal problemlər üçün bütün səylər birləşdirilməlidir.Təkbaşına bu problemlərin (istiləşmə,ozon qatının deşilməsi,nüvə silahının potensial təhlükəsi və s) öhdəsindən gəlmək mümkünsüzdür.Bu problemlərin yaranmasının özü elə bir başa sənaye sahələrinin yüksək sürətlə inkişafının nəticəsidir.Bildiyimiz kimi ETT özü ilə sürətli inkişaf gətirməsinə baxmayaraq,böyük təhlükələr də gətirdi.Məhz bu baxımdan bütün problemlərə birgə nəzarət olunmalı və çıxış yoları üçün səylər birləşdirilməlidir.
İstifadə olunmuş mənbələr:
1.Sənayenin iqtisadiyyatı – Telman Hüseynov (Bakı 2000)
1.1.İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin əsasları-M.Əhmədov,A.Hüseyn (Bakı 2011,Metodik vəsait)
2.İqtisadi Diplomatiya – Amil Məhərrəmov (Bakı 2013)
3.www.biznesjurnal.com/
4.www.stat.gov.az/
5.www.oilfund.az/
6.www.socar.az/
7.www.maliyye.gov.az/
8.www.azertag.az/
9.Keçid dövrünün milli iqtisadi problemləri – Ü.Əliyev (Bakı2008)
- http://strategiya.az/
- http://www.president.az/files/future_az.pdf
- http://interfax.az/
- http://azerbaijan.az/
- http://www.respublica-news.az/
13. 153 thoughts on “Azərbaycan sənayesinin inkişaf perspektivi və onun dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası”
AurliePnka
big fish casino free slots
konami free slots
las vegas world casino games
AurliePnka
playme777
slots lounge aol
grand casino slots
AurliePnka
huge casino slots
free online slots
youtube slots
ShaynaPnka
doctoral dissertation help thesis
online dissertation writing
dissertation data analysis help
JoetePnka
books thesis dissertation help
writing your dissertation proposal
dissertation only phd
JoetePnka
dissertation defense
custom dissertation writing services
dissertation defense questions
ChandaPnka
dissertation write up
phd dissertation writing service
dissertation abstracts
AvivaPnka
phd dissertation help
masters dissertation help
+writing help
DortheaPnka
getting help online
dissertation help
bestdissertation
VerieePnka
writing paper help
uf thesis and dissertation
uk dissertation writing help quotes
SuzannPnka
dissertation defense questions
dissertation literature review help
phd dissertation help download
SalliPnka
dissertation write up
dissertation express
buy dissertation writing services
DarsiePnka
writing tutor
dissertation proposal writing
bestdissertation
TandiPnka
real money casino no deposit
online casinos for real money
casino games for money
MabellePnka
dissertation help service binding
dissertation writing plan
dissertation structure
TandiPnka
mobile casinos for real money
free casinos bonus
free bonus casino
JenneePnka
tips for writing dissertation
uf dissertation format
proposal and dissertation help geography
HerminaPnka
writing editing service
writing dissertation
dissertation writing services reviews
ShaylaPnka
top mobile casino
best welcome bonus casino
real money online slots
AudrePnka
language editing phd thesis
phd dissertation
writing paper help
VerenaPnka
online casino real money usa
best free casino bonus no deposit
online casino usa real money
HestiaPnka
dissertation topic
buy dissertation writing services
dissertation defense questions
DixiePnka
no deposit casino bonuses
online casino free money
casino free money
LaureenPnka
online casino bonuses
online casino real money
win real money online
FranniPnka
online casino no deposit bonus 2021
no deposit sign up bonus
casino mobile
PearlPnka
real cash online casino
online casino games real money
best welcome bonus casino
BobbiePnka
casino signup bonus no deposit
real casino games
casino welcome bonus
LesliePnka
mobile casino
slotos
free cash no deposit casino
TrudiePnka
usa casinos online
online casinos real money no deposit
online casino real money
HonorPnka
best vpn for india
best budget vpn
free vpn for fire tv
JaynellPnka
mobile slots
no deposit bonus online casino
usa online casino
TeddiePnka
best countries for vpn
free phone vpn
best vpn china
MarrileePnka
best vpn for windows 2018
fastest vpn service
best free pc vpn
DulceaPnka
online casino bonuses
no deposit online casino bonus
online casinos that pay real money
JenneePnka
the best vpn 2018
avast vpn review
secureline vpn
CarolanPnka
mobile online casino
best bonus casinos
free sign up bonus online casino
AshleighPnka
setting up a vpn
vpn free download
download free vpn for pc
FanyaPnka
casino no deposit welcome bonus
betonline casino
top mobile casino
KelseyPnka
is there a free vpn
how to get a free vpn
best free vpn for mac
CarolinPnka
online casino deposit bonus
best online casino usa
online blackjack for real money
LaurellaPnka
vpn free google chrome
vpn reviews
vypr vpn buy
FifinePnka
best mobile casino
online casinos usa
free welcome bonus no deposit
SheelaghPnka
vpn change location free
best free vpn for firefox
hola free vpn proxy
FifinePnka
american online casinos
real casino games online
free bonus no deposit casino
SheelaghPnka
best vpn for downloading
business vpn client
the best vpn app
FifinePnka
no deposit online casino
top online casino
free welcome bonus no deposit required
SheelaghPnka
best vpn for computer
torguard vpn
proton vpn download
GwenorePnka
free bonus casino
casino reviews
online casinos for us players
GladiPnka
gay indiana online dating sites
gay teen dating
which senoir gay dating app has most members lakeland fl
JeraleePnka
gay dating a macho
gay dating richland, wa
gay dating 70 +
JoannPnka
browse free dating without registering
singles and personals
free dating sites in iran
KyrstinPnka
gay dating cites
bi/gay dating apps
adam for adam gay online dating
Xdiplicielelq
order kamagra 50mg pill
BerthePnka
meet online
dateing
online dating online dating
KaitlynnPnka
free woman paid debit video
single date online
personal dating ads
DavinaPnka
a free dating site
online meeting sites
online singles dating sites
GladiPnka
free gay dating
gay internet dating
does pof allow for gay dating
Adiplicielegd
accutane online order
ChelsaePnka
romancemingle
date free site
italian dating sites
JeraleePnka
gay dating apps for windows 10
best gay dating app for android
gay dating app
KyrstinPnka
gay italian men dating site
apps for dating guys gay
memphis gay dating
EmaliaPnka
over dating
top dateing sites
gay free
CasandraPnka
online casino best welcome bonus
free online casino bonus
casino win real money
Zidaria
Zithromax At Rite Aid stromectol tablets price
AmataPnka
sign up bonus casino no deposit
casino sign up bonus
sign up bonus casino no deposit
LettiPnka
casual dating sites
date free website
milf dating franken
Oppomia
It priapism linked to penis enlargement didn t matter who said goodbye buy cialis daily online BlueChew uses compounding pharmacies to put the generics into a chewable tablet
TrudePnka
best mobile casinos
best no deposit bonus online casino
online casino bonus
unfaicy
generic cialis from india Been using a year now on the 20s, just started the daily tabs 2 weeks ago and it works muuuuch better than splitting
unfaicy
The study design included an urodynamic study based on the recommendations of the International Continence Society tadalafil cialis So, what about buying Viagra with PayPal from outside the US
unfaicy
cialis tadalafil Buy Cialis in New York City
unfaicy
Hence, women and children should stay away from it cialis price
Oppomia
Patients may also experience pain from this curvature cheapest cialis available Furthermore, in an analysis of 11 placebo-controlled randomised studies, tadalafil on-demand significantly improved IIEF-EF domain score from baseline p
GenniePnka
gay chat recorded
chat gay room
gay and bi chat and hookup
Smipleoe
pharmacie geant casino pharmacie leclerc libourne pharmacie boulogne billancourt de garde , pharmacie route d’enghien argenteuil traitement zona valaciclovir , pharmacie ouverte le dimanche marseille pharmacie amiens garde pharmacie wasselonne pharmacie annecy parmelan pharmacie illkirch therapies used by clinical psychologists .
pharmacie amiens route d’abbeville pharmacie argenteuil dimanche therapies work for , pharmacie zimmermann munster pharmacie ouverte annecy le vieux . therapies breves principes outils pratiques pharmacie leclerc zone sud la roche sur yon therapie yoga pharmacie de garde zone faya . therapies reiki pharmacie place des justices angers medicaments jean coutu , pharmacie ouverte dimanche lille therapie comportementale et cognitive montreal , pharmacie l’unite aix en provence pharmacie brest quatre moulins pharmacie de garde marseille 13014 aujourd’hui Fertomid pharmacie Belgique, Fertomid prix sans ordonnance Fertomid livraison rapide Acheter Fertomid en pharmacie Belgique Fertomid vente libre. therapie comportementale et cognitive charente maritime pharmacie lafayette bourg en bresse pharmacie des nouvelles facultes aix en provence pharmacie lafayette salon de provence therapie de couple douai , act therapy cards psychiatre therapie comportementale et cognitive isere . pharmacie angers espace anjou therapie cognitivo comportementale jura formation therapies breves grenoble
Oppomia
generic cialis for sale On the side effects front, both drugs have almost the same effects such as nasal blocks, flushes, etc
cesJetern
Galillee Christian Church 367-8038 cialis 20mg price You do not need to constantly keep in mind when tablets will run out, and you need to order them again
unfaicy
buying cheap cialis online You ll receive continuous updates on your package s location until it is at your door, and it will only take a week to arrive
LettiPnka
dating sites contact united states
absolutely free local dating site
ourtime login canada
DeeynPnka
naked gay chat rooms
free gay video chat r
gay slam chat
Intibre
Throw the cap away buy priligy generic This site complies with the HONcode standard for trustworthy health information verify here
EmaleePnka
free live gay web cam chat roos
free gay chat rooms online
gay men chat rooms
Intibre
amazon priligy Possible side effect The most frequent side effects of this medicine are dizziness, drowsiness, lightheadedness, fainting, fast heartbeat, and low blood pressure, or blurred vision
aliergy
priligy buy online usa Buy Cialicflo XB
Boadaydof
priligy walgreens And we will caravan out to Gettysburg
StephinePnka
sex chat room gay
lady gaga gay chat emoji
gay vid chat
praisee
The team continues to drive, sitting on the carriage is also a little boring, although you can see the scenery along the way outside, but you will feel bored if you see too much, especially in the giant wood forest, where the eyes are full of tall trees can i buy cialis online
Fdiplicieleio
order effexor 150mg pill order venlafaxine pills venlafaxine price
praisee
To find the most updated information purchase cialis online cheap Can not comment on viagra quality as I have not had to use it yet
autogue
buy cialis The difference is that Viagra is a brand name medication invented and marketed by Pfizer, while sildenafil or sildenafil citrate is the generic name for the ingredient in Viagra that s responsible for its positive effects on treating erectile dysfunction
endasmave
2005; 2 368 375 buy cialis and viagra online by Dieter Michael Grohmann – Experimental Film
Ddiplicieleaa
cheap venlafaxine order venlafaxine 75 mg pill effexor 75 mg brand
RobenaPnka
gay chat phone line locker
gay daddy video chat
gay chat ca,
Ldiplicielekj
order pregabalin for sale pregabalin 75 mg canada lyrica 75 mg cheap
RobenaPnka
gay priest chat
gay chat roullette
fee gay chat
Sdiplicieleqy
buy ivermectin pills ivermectin 8 mg ivermectin price canada
autoggext
If a pharmacy offers to sell Viagra with PayPal, you can be sure that it is not a legal option for customers in the United States how much does cialis cost
Bdiplicieledw
ivermectin 6 where to buy ivermectin cost of ivermectin medicine
LoreenPnka
gay phone chat free no cost
chat with gay men
gay chat rooms no registration needed
Vdiplicieletg
viagra 10mg prix prix du viagra 10 mg prix du viagra
Haurnot
Seven asked about hypertension, but only 3 used the lay term high blood pressure cialis viagra combo pack Download the WebMD app and use the WebMDRx coupons anytime, anywhere
Squeevare
cialis tablets for sale Traveling with Your Medication
HildePnka
gay chat mesa az
free gay/bi-sex chat sites
gay depression chat
Sdiplicielenx
brand cenforce 100mg cheap sildenafil 100mg sildenafil price
TallouPnka
frre gay wedcam chat
free gay chat line
gay video cam chat broadcast self
TallouPnka
gay local chat
free gay/bi-sex chat sites
free gay phone chat
MarilinPnka
gay univere men chat
boomerang gay chat
gay sex chat simulator
Ensueno
Everything is in check. clomiphene 50mg for male
Ensueno
The Prevalence of Incidental Endometriosis in Women Undergoing Laparoscopic Ovarian Drilling for Clomiphene-Resistant Polycystic Ovary Syndrome A Retrospective Cohort Study and Meta-Analysis. clomiphene bodybuilding Hepatic necrosis.
enrodaw
At CNY Fertility, we believe that the food we eat impacts our fertility, perhaps more than any other single factor. clomid success rate by age Keywords Human chorionic gonadotropin trigger; clomiphene citrate; intrauterine insemination; ovulatory dysfunction; ovulatory trigger; unexplained infertility.
stinigiok
Add into the mix hormonal fluctuations, and it s a recipe for having an emotionally difficult time. siphene buy no prescription Oral Fertility Medication.
AdoreePnka
gay chat led roulette
gay phone chat line numbers
rastaboy gay chat
MindyPnka
chat gay chat
good chat to meet gay bimarried
fcn chat gay
wofterm
clomid and nolvadex pct
wofterm
long-term side effects of tamoxifen Fernando ARjifVbhAEZcruqDJkh 5 20 2022.
Payprobby
I ve also my drive or therapy 1 and case. nolvadex during cycle
chinginny
how long do side effects last after stopping tamoxifen
MavisPnka
adult date sites
free singles
plenty of fish sign in
Sdiplicielejt
sildenafil online cenforce 100mg price order cenforce 50 mg pills
JuanitaPnka
match dating site
date internet site
flirt singles
Vdiplicielegb
viagra 50 mg acheter du viagra viagra france
MaisiePnka
absolutely free dating sites
fdating 100 free dating site free
dating singles site
inDitte
Serious Use Alternative 1 tripotassium dicitratobismuthate decreases levels of minocycline by inhibition of GI absorption. what does doxycycline look like
Ndiplicielezt
cost of ivermectin lotion stromectol in canada stromectol tab
inDitte
doxycycline adond puedo comprar A reproductive justice framework for contraceptive counseling is essential to providing equitable health care, promoting access and coverage for all contraceptive methods, and avoiding potential coercion 4.
EachellePnka
online dejting
single women darling side
free onilne dating
loamoulky
doxycycline ruined my life Standardized classifications of texture modified foods and fluids.
Diuttjuit
2002; Pagliuca et al. doxycycline
Zdiplicielenr
ivermectin 9mg cost for ivermectin 3mg buy stromectol pills
JoetePnka
good dating sites free
free dating services online
online free dating personals for singles
Pdiplicielemw
lyrica 150mg brand order lyrica 150mg online generic pregabalin 75 mg
MarrisPnka
service essay writing
help with writing an essay
essay help sites
DorolisaPnka
custom essay writing service
help me essay
the help book essay
MartyPnka
what is the best online essay writing service
the help essay questions
best writing paper
Mdiplicieleed
sildenafil 50mg pill buy kamagra pill kamagra 50mg drug
MerolaPnka
buy essay online for cheap
buy my essay
best essay writers review
AshlenPnka
help writing argumentative essay
writing essay service
essays on community service
CharitaPnka
help with college essays
essay editor service
best online essay writer
Odiplicielesx
levitra 20mg generic buy vardenafil 60 mg online cheap vardenafil 60 mg without prescription
CharitaPnka
community service essays
custom essay company
custom essays service
NanicePnka
top 10 essay writers
medical school essay service
buy custom essays online
free play slots online
machines à sous free slot ceasars slot free casino
casino slots with bonus realmoneyonlyhr free play slots online
Bdiplicielexp
order bystolic for sale buy bystolic 10 mg online cheap nebivolol usa
ChelsaePnka
essay writers cheap
custom essay service toronto
essay writing service law
PennyPnka
reliable essay writing service
academic essay help
help on essays
TammiePnka
english essay helper
best websites for essays
essay marking service
Ndiplicielens
order generic bystolic 10 mg buy bystolic 10 mg online order bystolic 5 mg pills
AntoniePnka
essay writers online
admission essay writing services
college essay writing services
RhiamonPnka
essay writing help online
top custom essay services
write my essay today
Ddiplicielepv
generic valsartan 80 mg diovan 160 mg brand diovan 80 mg tablet
CharoPnka
best website to get essays
help writing my college essay
write my essay service
DronaPnka
help on essay
i need help writing my essay
can i hire someone to write my essay
someone write my paper
where can i find someone to write my college paper custom written college papers ghost writer
for college papers someone write my paper
sociologypapershelp.com
pay someone to write your paper write my college paper custom paper writing sociologypapershelp.com
TwylaPnka
essay on service
write my essay website
cheap custom essay papers
write my paper online
write my paper for me in 3 hours paper writer services help me with my paper write my paper online
LeilahPnka
cheapest essay writing service
writing essay services
college essay editing service
help writing a paper for college
custom papers online buy resume paper custom papers
review help writing a paper for college
https://uktermpaperwriters.com/
help on writing a paper who can write my paper for me someone write my
paper for me https://uktermpaperwriters.com/
buy papers for college
write my paper college buy cheap paper college paper
service buy papers for college
CthrinePnka
buying essay
can someone write my essay for me
essay revision help online
custom written paper
buy cheap paper custom papers online purchase college
papers custom written paper
paper writer services
help with writing paper buying paper best paper writing service
reviews paper writer services
GinniePnka
essay revision service
essay on community service
essay writing service toronto
Vdiplicielenb
valsartan 80 mg oral purchase valsartan online cheap buy valsartan 160 mg pill
Ddiplicielesp
neurontin for sale gabapentin 100 mg oral cheap gabapentin
GinniePnka
cheap essay writer
essay about the help
live essay help
GinniePnka
service essays
good essay writing service
custom essays writing service
Vomyemold
com 2 bottles of Cardarine www can lasix be crushed
Ldiplicielebh
lyrica online order buy lyrica 75 mg online cost lyrica 150 mg
pay people to write papers
paper writer service write my economics paper paper writing
services for college students pay people to write papers
https://buyessaypaperz.com/
websites that write papers for you write my paper for me buying papers for college https://buyessaypaperz.com/
Vomyemold
90 6909; Erb et al lasix magnesium
engenioro
Arimidex nolvadex is it safe to take lasix while pregnant
Clanniply
lasix side effects in dogs We were also asked to supply information to Covered California and the Center for Medicare and Medicaid Services
pay someone to write a paper
write my paper apa style pay to do my paper order papers online pay someone to write a paper
Pdiplicielebw
cost of cheap pregabalin price can i get lyrica prices can i order cheap lyrica without rx
VivienePnka
custom essay company
need help writing scholarship essay
help essays
write my paper cheap
write my economics paper who can write my
paper for me buying college papers online write my paper cheap
Adiplicielevn
can you buy cheap lyrica can i buy generic lyrica without a prescription where to get lyrica without rx
EasterPnka
best cheap essay
essay writing help online
essay writing service legal
EasterPnka
descriptive essay help
help me write a descriptive essay
top rated essay writing services
buy literature review paper
write my paper for money can you write my paper for me college papers to
buy buy literature review paper
opeluff
0 20 descr AS29073 Route object origin AS29073 mnt by ECATEL MNT changed noc ecatel can you buy cialis online
opeluff
Hello all, this might be a strange question buy cialis 10mg Fausto tmZkSCfGpJ 6 20 2022
Pdiplicieleuh
where to buy cheap lyrica without dr prescription can i buy generic pregabalin no prescription get lyrica
Enanurf
My body is still out of whack from chemo and anti hormonal therapy that I m not sure if this is more atrophic vaginitis or I m brewing a yeast infection and or a UTI buy cialis daily online One week later I met with the doctors and researchers, filled out a ton of paperwork, had a baseline exam
TYNCSTEWS
P That all started with a conversation I had with Cy Willson buy cialis generic online
best custom paper writing service
who can write my paper write my paper please pay people to write papers best custom paper writing service
Odiplicielesi
pregabalin without prescription pregabalin cost where can i buy generic pregabalin without insurance
writing services for college papers
i will pay you to write my paper where to buy writing paper
pay someone to write my paper writing services for college papers
Francisdok
https://datingtopreview.online/# datjng sites
gredral
The very first anabolic steroid, created solely for performance enhancement torsemide to lasix conversion calculator
https://write-my-paper-for-me.org/
write my english paper for me write my college paper
buying papers for college https://write-my-paper-for-me.org/
Sdiplicielevf
cost of generic pregabalin online where can i buy cheap pregabalin tablets where can i buy generic pregabalin no prescription
custom papers for college
pay to do paper buy papers for college college paper ghost writer custom papers for college
MarrisPnka
professional grad school essay writers
essay conclusion help
order essay online cheap
GeraldSeifs
https://datingtopreview.com/# marriage not dating
Odiplicielesv
where can i buy cheap abilify no prescription where can i buy cheap abilify price where can i buy generic abilify for sale
Francisdok
https://datingtopreview.com/# topchatsites chat
TravisNat
online dating match no credit card dating sites
GeraldSeifs
https://datingtopreview.com/# best free online meeting sites
Caseyfut
https://withoutprescription.shop/# viagra 100mg canadian pharmacy
Lloydcef
cheap prescription drugs canadian drugstore prices
EdgarTex
https://pharmacyreview.best/# legit canadian online pharmacy
Williamref
singles matching lady dating
Adiplicieleja
aripiprazole medication can i get generic aripiprazole how to get cheap aripiprazole price
Caseyfut
https://datingonline.best/# fdating 100 free dating site free
EdgarTex
https://datingonline.best/# hinge dating
Lloydcef
canadian pharmacies list prescription without a doctors prescription
Williamref
best canadian pharmacy for cialis canadian pharmacy tampa
Caseyfut
https://pharmacyreview.best/# canadian pharmacy 24
EdgarTex
https://withoutprescription.shop/# online pharmacies of canada
Lloydcef
asian online dating free online
Williamref
sex dating sites adult dating married
evasync
One thing I didn t have to worry about when I was diagnosed was OMG how can I afford this stromectol prix Tamoxifen, Synthetic biology
Caseyfut
https://datingonline.best/# dating sites free chatting
evasync
If you have taken certain drugs for depression or Parkinson s disease in the last 14 days is stromectol over the counter Quintin, USA 2022 06 17 17 59 47
EdgarTex
https://withoutprescription.shop/# canadian pharmacy online ship to usa
Fdiplicielena
order abilify 30 mg online cheap aripiprazole uk aripiprazole 30 mg ca
evasync
Exemplar voltage gated sodium currents I Na recorded in control conditions and in the presence of increasing concentrations of extracellular tamoxifen derivatives stromectol pill for lice
Brandonevals
cheap clomid online where to buy clomid
SteveSkink
can you purchase amoxicillin online canadian pharmacy amoxicillin
Brandonevals
prednisone tablets india where to get prednisone
SteveSkink
clomid order online clomid buy
evasync
When they occur, the bone pain or disease flare are seen shortly after starting Fenahex Fenahex and generally subside rapidly order stromectol
CharlesTig
ivermectin 3mg tablets price can you buy stromectol over the counter
Mosesesogy
reputable canadian online pharmacies canadian online pharmacies ratings
Davidbum
best canadian pharmacy no prescription canadian drugstore reviews
Davidbum
order drugs online canadian pharmacy prices
Mosesesogy
canadian drug store prices price medication
Davidbum
discount drugs testosterone canadian pharmacy
Mosesesogy
canadian pharmacy online no prescription needed certified canadian online pharmacies
Victorgat
billigt lan pa 25000 kr
Motrin piet
where can i buy nortriptyline 25mg cheap nortriptyline 25mg nortriptyline online pharmacy
Sybeamp
buy priligy australia In addition, the TAM induced ROS production was completely prevented by treatment with ethylene glycol bis aminoethyl ether N, N, N, N tetraacetic acid EGTA 1 mM and bis o aminophenoxy ethane N, N, N, N tetraacetic acid acetoxymethyl ester BAPTA AM 1 ОјM, an extracellular and intracellular Ca 2 chelator, respectively, as illustrated in Figure 3B
Zocor piet
buy garcinia cambogia 100caps garcinia cambogia caps cost garcinia cambogia caps prices
WilliamseN
https://cheapestpharmacy.store/# canadian online pharmacy no prescription
muhheasia
stromectol 3mg tablets 4 The role of SULT1A1 in the biotransformation of tobacco carcinogens and its association with lung cancer has been previously reported Liang et al, 2004
Jeffreycom
dating usa lesbian mature
Ethanbug
Hauptsache Friseure
Unloaks
I went to the set and everyone I spoke to agreed, in the kindest possible terms, that Rhys Meyers had something decidedly Dracula ish about him before he d even been measured for the fangs buy nolvadex
Unloaks
side effects for tamoxifen Kenny, USA 2022 04 23 11 04 22
cheapest compazine 5mg
biaxin 500 mg without prescription where to buy biaxin biaxin united states
Sdiplicielevj
stromectol for sale ivermectin for sale ivermectin 3mg
WilliamseN
https://stromectolus.store/# edenbridge pharmaceuticals ivermectin
Jeffreycom
online dating free erotic dating sites
finasteride australia
cost of sumatriptan sumatriptan 50mg australia sumatriptan otc
Waylonstoxits
http://glaserei.com.de/mundelsheim
CharlesKek
200 mg doxycycline doxycycline brand name
Charlesgreno
https://buyamoxil.site/# amoxicillin buy online canada
avapro over the counter
imitrex cost where to buy imitrex imitrex purchase
Sybeamp
priligy united states Bup r opion HCl E xtended Release 150 to 300 mg day n 537
Unloaks
Some healthcare providers recommend having both a peripheral DXA test of the radius bone of the forearm and a peripheral test of the heel or another bone reviews on tamoxifen
Sybeamp
At the explorative laparotomy performed end 2012, a classical EPS was found with ascites and a thick dense whitish membrane encasing the right colon and the intestine Figure 1A better business bureau online pharmacy priligy
CharlesKek
clomiphene generic clomid 50 mg
Charlesgreno
https://nonprescriptiontadalafil.site/# tadalafil from india
accospari
can you drink alcohol on doxycycline Molecular Nutrition 2021; 2000943 10
Sdiplicielemi
ivermectin australia generic ivermectin cream ivermectin new zealand
Weegify
demadex vs lasix Figure 2 Clinically significant weight loss with bupropion and bupropion naltrexone combination in 1 year
Bepeplest
As a result, gut commensal bacteria and their degradative products invade tumor stroma, engage tumor infiltrating myeloid cells, and activate the production of IL 23 and its downstream cytokine IL 17 3 how to order clomid on line in canada 2022 Jan 15; 149 2 dev194407
amoxicillin uk
imitrex 25 mg united states http://imitrex24.com/# – imitrex otc imitrex 100mg pharmacy
EdwinCidge
online free asian girl single
MarrisPnka
help writing a narrative essay
online custom essay writing service
write my college essay me
Pdiplicielecn
pregabalin.shop pregabalin without dr prescription can i get generic pregabalin without dr prescription
Bepeplest
The compound 1 cyclopropyl 3 3 5 morpholin 4 ylmethyl 1H benzoimidazol 2 yl 1H pyrazol 4 yl urea may also form N oxides buy clomiphene online
DorolisaPnka
cheapest essays writing services
best custom essay website
help me write an essay
EdwinCidge
compare prescription drug prices canadian pharmaceutical prices
Pdiplicielenc
get pregabalin how to get generic pregabalin online pregabalin otc
hoigedign
buy stromectol australia 89 It is an effective SERM for the treatment of breast cancer in postmenopausal women and may be therapeutically applicable in preventing fracture risk during hormone therapy
ColbyWes
https://onlinedating1st.com/# singles dating
accospari
is doxycycline a tetracycline Patients taking gemcitabine have an increased INR and, consequently, a reduced requirement for warfarin
MartyPnka
help with college essays
college essay writers
essay writing help for high school students
Mdiplicielebk
how can i get pregabalin pill how to buy cheap pregabalin online where can i get generic pregabalin pill
Bepeplest
siphene buy no prescription The drug is a weakened form of Herpes Simplex Virus Type 1
accospari
The Stage 1 designation signified that the cancer was in its early phases doxycycline hyc
Weegify
Ideally, you eat, and then, an hour or so later, you have a bowel movement, says Dr lasix fluid pill
MerolaPnka
essay editing services
higher english essay help
essay help sites
Edwardpsync
https://prescriptiondrugs24.com/# sildenafil without a doctor’s prescription
Weegify
You should take your Fertomid tablets 25mg for a full treatment cycle of 5 days, which may be repeated if ovulation has not been achieved lasix medication side effects A nonexhaustive catalogue of ruthenium organometallic antitumor agents can be found in recent reviews or book chapters
Bryanaduck
best canadian online pharmacy prescriptiondrugs24.com
prescription drugs online without non prescription ed pills
ceclor 250mg without a doctor prescription
how to buy metoclopramide cost of metoclopramide metoclopramide cost
AshlenPnka
essay writing help for high school students
admission essay writing services
write my essay south park
Terryced
natural remedies for ed edpillsfast.com
mens erection pills ed pills online canada
KeithRop
what is the best ed pill edpillsfast.com
ed treatment drugs ed pills
Hdiplicielebj
life after harvoni buy harvoni online from india Generic Harvoni
coursework at a college or university
coursework uk coursework plan example coursework university coursework at a college or university
hoigedign
ivermectin for humans for sale This can manifest as increased endometrial thickness, endometrial polyps, leiomyomas, and even endometrial cancer
hoigedign
However, the great majority of these patients will eventually be discharged back to their primary clinician for ongoing follow up where to buy stromectol without prescription Samual fkmXrdCjWRPQseVFdk 5 19 2022
CharitaPnka
who can write my essay
buy cheap essay online
help me write my college essay
Terryced
cheap erectile dysfunction pills edpillsfast.com
best ed medication pill for erectile dysfunction
KeithRop
over the counter erectile dysfunction pills edpillsfast.com
best ed treatment top erectile dysfunction pills
NanicePnka
college entrance essay writing service
best essay writing services
reflective essay help
https://courseworkdomau.com/
coursework writing service coursework noun coursework on a
resume https://courseworkdomau.com/
Avggyi
buy levaquin 250mg online levofloxacin 500mg oral
crestor 20 mg pharmacy
indocin 75mg tablets buy indocin indocin 75 mg pharmacy
https://mycourseworkhelp.net
coursework on resume example coursework upm coursework subjects https://mycourseworkhelp.net
Hdiplicielehk
harvoni generic india hepatitis c harvoni sofosbuvir ledipasvir
Coltonstoxits
Herr Dr. med. Michael Klotzbucher
ChelsaePnka
professional custom essays
custom essay meister review
custom writing essays
AlvaroveM
canadian pharcharmy reviews naijamoviez.com
no prescription canadian pharmacies pharmacy drugstore online
coursework essay
coursework and research coursework marking nursing coursework coursework essay
coursework english language
coursework online coursework support coursework sample of written work coursework english language
PennyPnka
essay writers service
customer service essay
what is a good essay writing service
Hdiplicieleuu
harvoni generic india coupon harvoni how to get harvoni for free
AlvaroveM
non prescription on line pharmacies naijamoviez.com
best ed medication pharmacy
vineack
有鉴于星、马和澳门的博弈产业发展有成,亚洲国家也借力其成功经验设立博弈事业,顺利带动区域经济并创造就业机会,连长期持保守态度的日本也加入全球博弈战局,预计在不久的将来合法开放休闲博弈事业设立,并藉此刺激日本地方经济。 台湾玩家热爱博弈娱乐带来的感官刺激,持续推动发展博弈产业的方案,一旦通过公共投票民意表决、制定完善配套措施,可望继日本之后,被视为最有潜力发展博弈事业的亚洲国家之一!即便现在尚未合法化,台湾在线娱乐场数量与规模日益增加,只要能效仿星、马及澳门的成功经验,带动地方经济之外,亦能为玩家、游戏商和博彩平台经营者,创造共好的局面! https://printforum.com.au/community/profile/montestamm53857/ 枝末节,然后再加上自己的感受和想法等。拼凑法,简单说就是把几篇文章拼凑起来成为自己的文章,整理一下几篇文章的各自观点,然后把他们整合在一篇文章上就成了自己的了。案例法,就是把自己亲身经历的 玩过了德州扑克的玩家知道在合适机会使用德州扑克all in的技巧往往能够达到意想不到的效果,让对手做出错误的判断,那么如何正确的使用ALL-in这样的高级德州扑克技巧呢? 游戏名称: Kl 近几年,随着德州扑克在中国迅速传播和普及,中国精英阶层已经迅速形成一个个“德州圈”。 只需一步,快速开始 由于周润发夸下海口,说如果平局就算自己输,所以当菊子小姐摇出6个1点时,周润发要求换盅,用更重的盅精准摇碎一个骰子,强行变成5点。这一场虽然把骰子摇成这样的叠放方法实属怪力乱神,但还是有取材于现实的听骰成分。
DavidEscaf
https://zithromaxpills.store/# generic zithromax over the counter
TammiePnka
best essay help review
easy essay writer
website for essay writing
DavidEscaf
https://zithromaxpills.store/# zithromax 250mg
JeffreyTed
https://stromectolpills.store/# ivermectin oral solution
buy compazine 5mg
how to purchase pyridium pyridium 200 mg without prescription pyridium 200mg uk
ColeNOR
pujcka 25000
cheap allopurinol 300mg
zocor tablet zocor 5mg without a doctor prescription zocor 10 mg tablets
DavidEscaf
https://valtrex.pro/# valtrex cost uk
CurtisCit
prednisone price australia prednisone cream rx
Kaisonstoxits
HNO Arzt Wesseling
Baaswima
deep web drug markets bitcoin dark web
loperamide prices
luvox cheap luvox cost luvox 50 mg price
Qwimak
buy generic avodart 0.5mg zofran 8mg sale ondansetron order
Cadenstoxits
Pikavipit Lainaa heti
Ldiplicielezs
Harvoni Generic Price harvoni side effects lawsuit harvoni hep c cure
levaquin united states
buy symbicort inhaler 160/4,5 mcg symbicort inhaler medication symbicort inhaler medication
Tylerstoxits
http://immobilienunternehmen.com.de/hohenlockstedt
where to buy cipro
clozapine without a doctor prescription clozapine 50 mg united states clozapine online
Willisglync
legit canadian online pharmacy canadian pharmacy near me
Irqplk
spironolactone pills buy aldactone pill fluconazole 200mg uk
AntonioLeady
https://tadalafil20mg.fun/# tadalafil 2.5 mg tablets india
Pedrostoxits
emprunt de 1000 euros
strattera for sale
buy anastrozole anastrozole 1mg purchase anastrozole tablet
duace
Перед тем, как купить сыворотку, следует внимательно изучить состав и рекомендации производителя – так вы сможете добиться желаемого эффекта в разы быстрее. В каталоге «Подружки» есть вся необходимая косметика, чтобы сделать ресницы длинными, густыми и красивыми – осталось только выбрать оптимальное средство и оформить заказ! Выбор сывороток для ресниц в настоящее время не просто большой, а преогромнейший. Однако, несмотря на это, все они могут быть распределены на несколько категорий. Гели, мази и прочие притирки для роста ресниц и бровей можно поделить на две категории: а) эффективные, но с целым списком побочек из-за содержания биматопроста и производных простагландина (Latisse, Careprost); б) безобидные, но… непонятно, рабочие ли. — стимулирует рост ресниц; Новое эффективное безопасное средство для восстановления ресниц и бровей, разработанное врачами и фармацевтами https://nedumonkave.in/community/profile/evangelinebecht/ Но будьте очень осторожны. Гелевая подводка, приготовленная по этому рецепту, очень нестойкая. Поэтому красьте глаза только после того, как оденетесь. Чтобы продлить эффект, перед использованием предварительно охладите лайнер. В этом случае он будет намного медленнее таять и дольше держаться. Не так давно я рассказывала о том, как международный визажист Bobbi Brown Эдуардо Ферейра учил меня рисовать стрелки на глазах. Делал он это при помощи гелевой подводки Long-Wear Gel Eyeliner. Я использую эту подводку уже около трех недель и готова поделиться впечатлениями. В следующем видео – обзор гелевых подводок ведущих косметических брендов: Essence, Catrice, Avon, Inglot, Maybelline. Неверный логин или пароль. Первый в мире гелевый лайнер, который решает одну из самых главных проблем в макияже глаз – стрелки! Это проще простого… They’re Real push-up liner повторяет линию роста ресниц, позволяя нарисовать идеальную линию. Чем ближе к ресницам, тем больше кажутся глаза!
Ibltbz
ampicillin order online brand cephalexin buy erythromycin without prescription
Hanstib
darkmarket tor darknet
Charleskinny
onion market dark web search engine
GrantFab
darknet marketplace dark web market list
TornTag
darkweb marketplace tor market url
Ralphlof
dark websites dark market onion
FrankFunny
darknet site dark web market links
DanielBleds
dark web drug marketplace darkmarket link
Damonhek
dark web market links dark web drug marketplace
Shanekep
drug markets dark web darknet websites
Josephsoalo
darknet drug store tor market url
Davidphalo
darknet drug store dark web market
MichaelGuiff
tor darknet tor markets links
BrandenSof
alphabay market link alphabay url
Haroldgrecy
darkmarket link darkmarket
ZacharySkala
deep web sites darknet seiten
Richardtus
alphabay market darknet alphabay market
RichardDialk
darknet marketplace deep web links
Williambrala
tor markets darknet links
Roberthah
tor market url tor market links
Justinurime
dark web sites links darknet market lists
Geraldhound
deep web drug store dark web search engine
Robertmot
alphabay market url alphabay darknet market
Crisusemn
dark markets tor darknet
Randystoon
tor market links darkmarket link
Wendelldus
deep dark web darknet drug links
tamoxifen no prescription
zyvox 600mg tablets cheapest zyvox 600mg zyvox 600 mg purchase
JamesNus
best darknet markets deep web drug links
SmittLab
darknet search engine darknet drug market
Craignor
darknet drug market best darknet markets
Sirswima
dark web search engine darknet market
TimmyShamn
dark web sites darknet seiten
JasonNig
dark markets deep web drug links
JamesLow
dark market onion deep web drug store
Hanstib
tor markets 2022 darknet market
Charleskinny
darkmarket list darknet seiten
Juliandulty
darknet drug links dark market list
MichaelGom
alphabay darknet market alphabay url
TornTag
dark markets dark market 2022
Williamwew
darkmarket list dark market onion
Ronaldfairl
drug markets onion darknet market lists
Brandonwargy
dark web links dark market list
Ralphlof
dark web search engine dark web access
DavidFag
dark net darknet markets
FrankFunny
how to get on dark web darkmarket 2022
CharlesIcola
how to access dark web dark web search engine
DanielBleds
darknet drug market dark net
ZacharySkala
dark web markets dark web market
BrandenSof
alphabay market darknet alphabay market
JuliusChole
darknet market lists deep web sites
Haroldgrecy
dark web websites dark web sites
Shanekep
dark web market darkweb marketplace
PatrickOdowl
dark web market deep web drug links
MichaelGuiff
darknet websites dark web market
JackieGar
alphabay url alphabay link
Josephsoalo
darknet drug market darkmarkets
Jamesrok
darknet site dark market 2022
Damonhek
how to get on dark web dark web sites
Richardtus
alphabay url alphabay market darknet
EdgarHaulp
alphabay url alphabay url
Jonathanstoxits
Dr. med. dent. Ingrid Kampfer-Kin
Crisusemn
darkmarket url dark market list
Williambrala
dark market darknet links
Justinurime
dark web markets deep web drug links
Georgetwele
blackweb tor market url
MatthewJep
dark website dark websites
Geraldhound
darknet drugs dark web link
Wendelldus
dark net dark web search engines
JamesNus
tor darknet darknet market links
SmittLab
darknet drug links dark markets 2022
Sirswima
dark web links darknet market links
Craignor
deep dark web dark internet
TimmyShamn
dark web search engine dark web access
JasonNig
tor marketplace tor market url
GrantFab
darkmarket dark web markets
Hanstib
tor market links dark web markets
Charleskinny
deep web drug store darknet seiten
TornTag
darkmarket url dark web search engines
Williamwew
dark net dark web market links
Randysib
tor markets darknet market list
ZacharySkala
darknet drug market deep web drug store
BrandenSof
alphabay link alphabay market
Brandonwargy
bitcoin dark web darknet drug links
Juliandulty
dark markets 2022 best darknet markets
CharlesIcola
darkmarket list dark market 2022
JuliusChole
dark website the dark internet
Haroldgrecy
darkmarkets dark web access
DavidFag
dark website darknet sites
MichaelLoona
alphabay market darknet alphabay market darknet
Ronaldfairl
dark market dark websites
Ralphlof
dark web markets darknet marketplace
RichardDialk
tor darknet darknet marketplace
DanielBleds
tor darknet dark market
FrankFunny
tor markets best darknet markets
Roberthah
dark web market list darkmarket
Hectorfag
alphabay market alphabay darknet market
Jamesrok
tor darknet darknet market
Josephsoalo
dark web market dark web markets
MichaelGuiff
darkmarket 2022 bitcoin dark web
Shanekep
tor dark web darkweb marketplace
Janmek
dark web market tor market links
Richardtus
alphabay link alphabay url
Williambrala
darkweb marketplace drug markets onion
Georgetwele
darknet drug market dark web market links
Justinurime
dark web access dark market link
Damonhek
dark web market deep web sites
MatthewJep
how to access dark web darknet market links
AntonioLeady
https://canadiandrugpharmacy.best/# canadian pharmacy 365
Wendelldus
dark net dark web market links
Geraldhound
darkmarket blackweb
JamesNus
dark market list dark web market list
SmittLab
dark web site dark web markets
JasonNig
deep web search free dark web
Sirswima
deep web drug url bitcoin dark web
TimmyShamn
tor market url how to access dark web
Craignor
darknet market free dark web
JamesLow
blackweb darknet marketplace
TornTag
dark web market links darknet links
Charleskinny
dark market dark web access
Hanstib
dark net dark web websites
DannyProog
darknet links dark internet
BrandenSof
alphabay link alphabay market darknet
Williamwew
tor market links dark market url
Haroldgrecy
darkmarket list dark market link
JuliusChole
deep web drug markets tor markets 2022
CharlesIcola
tor markets dark web link
Brandonwargy
tor market dark market
ZacharySkala
dark web sites tor darknet
PatrickOdowl
tor market links darknet drug store
DavidFag
tor darknet dark market 2022
Jamesrok
dark websites darknet drug store
MichaelLoona
alphabay url alphabay market
Ronaldfairl
black internet dark market 2022
JackieGar
alphabay url alphabay link
Hectorfag
alphabay market url alphabay market link
Juliandulty
blackweb official website dark internet
Ralphlof
drug markets dark web darkmarket list
FrankFunny
darknet drug store dark markets
Josephsoalo
deep web drug store dark markets 2022
MichaelGuiff
darknet drug links darknet market list
Willisglync
canadian neighbor pharmacy canada online pharmacy
Janmek
deep web sites darknet links
Crisusemn
darknet site darknet site
Georgetwele
dark web sites darknet links
Shanekep
darknet site dark market link
Williambrala
darkmarket list tor dark web
Richardtus
alphabay darknet market alphabay darknet market
Justinurime
dark website dark market
MatthewJep
dark web sites darknet market list
Damonhek
blackweb tor market links
Wendelldus
deep dark web darknet market list
JasonNig
darknet drug market dark web site
JamesNus
darknet sites dark web websites
Geraldhound
tor markets links black internet
Sirswima
tor markets links darknet sites
SmittLab
darknet market list darknet seiten
TimmyShamn
darknet sites dark web search engine
JamesLow
darkmarket link deep web drug store
Craignor
tor market links deep web sites
Randysib
dark websites dark market link
TornTag
dark web link tor market links
Haroldgrecy
dark web links tor marketplace
JuliusChole
darknet market deep web drug url
RichardDialk
darknet drug market darknet drug links
Stevespora
alphabay darknet market alphabay url
Charleskinny
tor markets 2022 darkmarket
Hanstib
deep web drug markets dark web market
celebrex 100 mg cheap
buspar nz buspar 10mg cheap buspar 5mg without a prescription
Brandonwargy
darknet drug links darknet seiten
Williamwew
dark web market darknet drugs
ZacharySkala
darknet drug store darknet links
Jamesrok
dark web sites links dark web market links
DavidFag
darknet market lists dark web access
Hectorfag
alphabay darknet market alphabay market url
MichaelLoona
alphabay market url alphabay url
DanielBleds
dark websites deep web drug url
Ronaldfairl
darkmarkets dark web websites
Crisusemn
dark web site dark web site
Ralphlof
darkmarkets tor markets
MichaelGuiff
bitcoin dark web dark web markets
FrankFunny
darknet market tor darknet
Randystoon
dark internet dark web market list
Juliandulty
darkmarket dark markets 2022
Shanekep
dark web access dark web drug marketplace
Williambrala
tor markets links dark web market links
Richardtus
alphabay darknet market alphabay link
MatthewJep
onion market black internet
Justinurime
deep web drug markets blackweb official website
DonaldGroum
deep web sites deep web drug store
Wendelldus
dark market 2022 darkmarket link
Damonhek
how to access dark web dark web market links
JamesNus
darknet market links darknet markets
Charleskinny
dark web links bitcoin dark web
JamesLow
deep web sites darknet sites
TimmyShamn
the dark internet darkmarkets
Sirswima
deep web search darkmarket url
SmittLab
bitcoin dark web darknet drugs
Craignor
dark web link dark markets 2022
Geraldhound
best darknet markets tor market
DannyProog
darknet drug market tor market url
Haroldgrecy
dark web market list tor markets links
Opxplv
brand sildenafil buy careprost pill robaxin cost
JuliusChole
dark net dark web access
RichardDialk
dark market list dark market
TornTag
black internet deep web drug store
PatrickOdowl
free dark web deep web drug url
Stevespora
alphabay market link alphabay market darknet
BrandenSof
alphabay market alphabay market url
Williamwew
dark web link darknet drug market
Hanstib
dark net how to access dark web
ZacharySkala
dark websites dark markets 2022
Brandonwargy
tor markets 2022 tor darknet
JackieGar
alphabay darknet market alphabay market link
Jamesrok
tor markets deep web sites
Janmek
tor markets 2022 dark web sites links
DavidFag
bitcoin dark web tor market url
DanielBleds
dark market 2022 dark web access
MichaelLoona
alphabay market alphabay url
Ronaldfairl
best darknet markets dark web search engines
MichaelGuiff
dark market onion deep web sites
Randystoon
darkmarket link dark web markets
FrankFunny
darkmarket dark market url
Ralphlof
dark web search engine darknet links
Williambrala
how to access dark web dark market url
Shanekep
darkweb marketplace tor dark web
Richardtus
alphabay market alphabay url
MatthewJep
bitcoin dark web blackweb
Juliandulty
darknet market lists black internet
Justinurime
darknet marketplace deep dark web
JasonNig
dark websites the dark internet
Titusstoxits
lan med lav rente
Wendelldus
dark market list tor markets
JamesLow
blackweb official website darkmarket 2022
JamesNus
darkmarket url darkmarket 2022
TimmyShamn
dark web websites bitcoin dark web
Charleskinny
darknet site darknet seiten
Sirswima
drug markets dark web dark net
Damonhek
tor market url darkmarkets
DannyProog
tor markets 2022 dark market
Briansic
dark web websites darknet seiten
SmittLab
darknet market darknet drugs
Craignor
deep web drug url dark web sites links
JuliusChole
dark websites deep web drug markets
RichardDialk
blackweb official website darknet drugs
TornTag
how to get on dark web darknet marketplace
Geraldhound
dark market tor marketplace
PatrickOdowl
dark market onion dark web sites links
Jamesrok
drug markets onion blackweb
Janmek
how to get on dark web deep web links
Stevespora
alphabay market alphabay link
Williamwew
drug markets onion dark web links
Hectorfag
alphabay url alphabay market
BrandenSof
alphabay market link alphabay darknet market
ZacharySkala
dark web access deep web markets
Brandonwargy
darknet marketplace dark web search engines
Hanstib
dark web access darknet marketplace
Josephsoalo
deep web search blackweb
DavidFag
tor markets 2022 dark market list
MichaelGuiff
the dark internet darknet links
MichaelLoona
alphabay darknet market alphabay market url
Ronaldfairl
darkmarkets how to get on dark web
DanielBleds
deep dark web the dark internet
FrankFunny
dark web search engine dark website
Ralphlof
dark websites darknet search engine
Williambrala
tor marketplace dark web link
Richardtus
alphabay darknet market alphabay market
DonaldGroum
darknet search engine dark market onion
MatthewJep
deep web links tor marketplace
Shanekep
tor markets 2022 deep web sites
Justinurime
deep web markets dark website
Juliandulty
darknet drug store dark market 2022
GrantFab
tor dark web the dark internet
TimmyShamn
dark website tor markets links
JamesNus
darknet marketplace how to get on dark web
Haroldgrecy
dark market list the dark internet
Randysib
blackweb official website dark markets 2022
Sirswima
free dark web darknet drug market
Charleskinny
deep web drug markets deep web drug store
JuliusChole
darknet links dark web market links
RichardDialk
onion market darknet site
SmittLab
tor markets darknet markets
Damonhek
drug markets onion darknet drug store
Craignor
tor dark web darknet drug store
TornTag
darknet site deep web drug url
Crisusemn
blackweb tor markets 2022
Roberthah
darknet drug market darknet drugs
PatrickOdowl
deep dark web dark markets 2022
Randystoon
dark web websites how to get on dark web
Geraldhound
free dark web how to get on dark web
ZacharySkala
darknet drug store darknet drugs
Williamwew
dark web market darkmarket 2022
Stevespora
alphabay url alphabay market darknet
Brandonwargy
dark market link onion market
BrandenSof
alphabay market link alphabay url
Hanstib
darknet drug market darknet markets
DavidFag
tor markets 2022 best darknet markets
MichaelGuiff
dark web link darknet market list
Ronaldfairl
dark web markets tor market
MichaelLoona
alphabay url alphabay market url
DanielBleds
darkmarket url dark web sites links
FrankFunny
tor market links dark net
JasonNig
darknet market tor market url
Ralphlof
tor markets links tor marketplace
isosorbide over the counter
order levaquin 500 mg levaquin online levaquin otc
MatthewJep
darknet sites darkmarket 2022
Shanekep
dark web market links darknet websites
Justinurime
dark market list darknet site
JamesLow
darknet drugs dark net
GrantFab
black internet darknet links
Briansic
dark web sites links darkmarket
TimmyShamn
free dark web darknet drug market
DannyProog
darkmarket darknet drug links
RichardDialk
dark web search engines dark web site
Davidphalo
darknet sites dark market link
JamesNus
drug markets dark web bitcoin dark web
Juliandulty
dark internet tor markets 2022
Sirswima
deep web sites darknet seiten
Charleskinny
darkmarket link darknet drug store
TornTag
darknet sites blackweb
Craignor
dark web search engine darkweb marketplace
SmittLab
dark web search engines darkmarket link
Roberthah
deep web sites dark web websites
Janmek
dark markets darkmarket list
Damonhek
tor market links dark web websites
PatrickOdowl
dark web sites links darknet market lists
Randystoon
dark web market links darknet market
Josephsoalo
dark web market deep web search
ZacharySkala
tor market url the dark internet
Williamwew
tor market links deep web drug markets
Brandonwargy
dark web access dark web search engine
Stevespora
alphabay url alphabay darknet market
BrandenSof
alphabay url alphabay market url
Geraldhound
darknet market lists darknet seiten
Hanstib
dark web markets drug markets onion
MichaelGuiff
dark web websites dark web websites
DavidFag
darknet sites dark web links
DonaldGroum
tor market dark web link
Ronaldfairl
darkmarket url darkmarket 2022
MichaelLoona
alphabay darknet market alphabay link
DanielBleds
deep web search dark net
FrankFunny
darknet site darkmarkets
MatthewJep
dark web links dark market 2022
Ralphlof
tor market blackweb official website
Williambrala
darkmarket link deep web links
Wendelldus
dark market onion dark market list
Justinurime
darknet seiten how to get on dark web
Shanekep
tor markets dark web access
Haroldgrecy
darkmarket list dark web markets
Randysib
dark market list dark web search engine
RichardDialk
deep web drug links dark web site
TimmyShamn
dark market url dark market link
GrantFab
tor darknet darknet market lists
Davidphalo
tor markets onion market
JamesNus
darkmarket url deep web drug markets
Sirswima
dark web market list dark internet
Robertmot
alphabay market alphabay darknet market
Janmek
darknet market links deep dark web
scomnen
This stuff really works and is the ultimate cheat code for cutting body fat where can i buy clomid over the counter For example, if our goal is to regulate morally unfair conduct that does not harm competition, antitrust laws are not the right tool because their mandate does not extend to such conduct
Roberthah
darknet marketplace dark markets 2022
Juliandulty
darknet drug links darknet sites
Charleskinny
dark market darknet seiten
Craignor
dark web search engine deep web links
Randystoon
darknet drug market blackweb
HellyNow
darknet drug links deep web markets
SmittLab
dark markets 2022 darknet market list
Jamesrok
darknet markets dark web market
JackieGar
alphabay market url alphabay link
Hectorfag
alphabay market darknet alphabay market url
Williamwew
tor dark web dark web market
ZacharySkala
the dark internet free dark web
Josephsoalo
darknet search engine darknet seiten
Ddiplicielecp
daklinza patient information buy daklinza online daklinza drug interactions
Damonhek
darknet market links dark market list
Stevespora
alphabay market darknet alphabay link
MichaelGuiff
darknet market links dark markets 2022
BrandenSof
alphabay market link alphabay market link
Hanstib
darknet market list darkmarket link
DavidFag
darkmarket 2022 tor markets 2022
JasonNig
dark web market links darknet seiten
Geraldhound
darknet site black internet
DanielBleds
deep web drug markets dark web link
MichaelLoona
alphabay darknet market alphabay market
Ronaldfairl
deep web drug markets best darknet markets
MichaelGom
alphabay market alphabay market url
MatthewJep
darkmarket list dark internet
Williambrala
dark web market links dark internet
JamesLow
dark web link darkmarket list
Wendelldus
dark web links dark web sites
Ralphlof
darkmarket link darkmarket 2022
Briansic
darkmarket 2022 best darknet markets
Randysib
tor market url darknet drug market
RichardDialk
deep web drug store dark website
Davidphalo
darknet marketplace darknet market lists
Justinurime
dark market url onion market
Shanekep
darknet drug store how to get on dark web
FrankFunny
dark web drug marketplace darkmarkets
GrantFab
dark market darknet market list
EdgarHaulp
alphabay darknet market alphabay market darknet
Crisusemn
drug markets dark web deep web drug links
Sirswima
dark web access dark web websites
JamesNus
deep web drug url tor dark web
CorryCrumb
deep web links dark web search engine
Robertmot
alphabay url alphabay market url
Roberthah
tor market links tor market
Georgetwele
blackweb official website darknet websites
Richardtus
alphabay market darknet alphabay market link
HellyNow
black internet dark market
Charleskinny
darknet drug store darkmarket link
JackieGar
alphabay darknet market alphabay market url
Craignor
dark web market links dark web market list
Sterlingstoxits
http://autovermietungen.com.de/baindt
Juliandulty
darknet sites dark internet
SmittLab
deep web markets deep web links
PatrickOdowl
darknet drugs darkmarket list
Jamesrok
tor dark web dark web access
Williamwew
deep web drug markets darknet search engine
Mpdopk
suhagra 50mg pills sildenafil citrate 50mg estradiol 2mg drug
ZacharySkala
darknet market links darkmarket url
Josephsoalo
darknet search engine darkmarket 2022
Brandonwargy
tor markets 2022 dark web sites
MichaelGuiff
tor markets dark markets 2022
Stevespora
alphabay url alphabay market url
JasonNig
darknet search engine darknet market
DavidFag
deep web search deep web markets
BrandenSof
alphabay market link alphabay market
Hanstib
darknet sites darknet seiten
MatthewJep
tor markets links darknet links
DanielBleds
drug markets dark web darknet market list
Geraldhound
darknet market list darknet market list
MichaelLoona
alphabay url alphabay market darknet
Ronaldfairl
free dark web darknet market
Briansic
dark website best darknet markets
JamesLow
darkweb marketplace deep web drug markets
Wendelldus
deep web drug store free dark web
DannyProog
tor dark web deep web links
Davidphalo
darknet websites darknet drugs
MichaelGom
alphabay market alphabay market
CharlesIcola
dark web market list dark websites
Williambrala
darknet market links tor marketplace
TimmyShamn
darknet markets dark web market list
Ralphlof
darknet links dark market
Justinurime
darknet marketplace drug markets onion
Shanekep
darknet market lists tor marketplace
FrankFunny
darknet marketplace deep web drug url
Crisusemn
dark markets 2022 dark website
GrantFab
darknet drug market deep web sites
CorryCrumb
the dark internet darknet market
EdgarHaulp
alphabay darknet market alphabay market
Sirswima
darknet drug market dark web websites
Randystoon
deep web links dark web search engines
JamesNus
darkmarkets dark web links
Roberthah
dark net dark market link
Hectorfag
alphabay link alphabay market darknet
Robertmot
alphabay market url alphabay market darknet
HellyNow
dark internet darknet links
Charleskinny
darknet markets darknet search engine
Craignor
darkmarket url tor market links
JackieGar
alphabay market link alphabay market link
Jamesrok
dark web link blackweb official website
SmittLab
deep web sites dark internet
Williamwew
deep web drug store dark web markets
Juliandulty
dark web market darknet links
ZacharySkala
onion market darkmarket
Josephsoalo
dark web link tor market url
JasonNig
drug markets onion darkmarket link
Brandonwargy
dark market list onion market
DavidFag
dark market dark web market
Hanstib
darkmarket 2022 darknet market
WilliamLom
dark web links dark web links
MatthewJep
darknet market list darknet search engine
Damonhek
darknet drug store darknet site
Davidphalo
tor markets dark web search engine
CharlesIcola
dark web websites darknet market links
Randysib
dark web search engine darknet drugs
Wendelldus
darknet websites darknet drug market
Ralphlof
dark web sites links darknet marketplace
DanielBleds
darkmarket link dark internet
Ronaldfairl
best darknet markets darkmarkets
Williambrala
deep web markets dark web links
Geraldhound
free dark web dark web search engine
Crisusemn
free dark web tor market links
Justinurime
deep web drug markets deep web markets
Shanekep
best darknet markets dark web sites links
FrankFunny
the dark internet tor market
CorryCrumb
deep web markets darknet market
GrantFab
darknet sites dark web sites
Janmek
how to get on dark web darkweb marketplace
Davidswisk
deep web drug url darknet drugs
Georgetwele
tor markets 2022 deep web drug links
Sirswima
tor dark web darknet sites
JamesNus
dark market dark markets
Roberthah
blackweb dark internet
HellyNow
darknet market lists deep web links
PatrickOdowl
how to access dark web deep web sites
Craignor
dark market list deep web drug store
Charleskinny
dark market dark web links
SmittLab
darknet seiten dark market 2022
Williamwew
deep web drug links darknet sites
MichaelGuiff
deep web markets tor dark web
ZacharySkala
darknet site dark market link
DonaldGroum
darknet market lists dark internet
Josephsoalo
darknet market links bitcoin dark web
Juliandulty
dark market 2022 darknet drug links
Brandonwargy
tor dark web dark web websites
Briansic
deep web drug markets darknet websites
WilliamLom
darkmarket link dark web market list
JuliusChole
dark market 2022 dark market link
CharlesIcola
dark market url dark market link
DavidFag
tor markets links darkmarket link
DannyProog
dark market onion dark market onion
JamesLow
deep web drug links drug markets onion
Hanstib
dark market link darknet drugs
cheap cipro
cefuroxime cheap cefuroxime tablets cefuroxime pharmacy
Ralphlof
dark web sites deep web sites
DanielBleds
the dark internet dark website
Damonhek
dark web sites deep web drug links
TimmyShamn
darknet market lists drug markets onion
Ronaldfairl
dark web search engines darkmarket 2022
Williambrala
dark market list tor market links
TornTag
dark web sites links tor dark web
Geraldhound
dark market 2022 darknet websites
ADTot
dark web websites darkweb marketplace
Justinurime
deep web sites deep dark web
Georgetwele
dark web market list dark web search engine
JamesNus
darknet seiten drug markets dark web
Janmek
tor markets links dark markets 2022
FrankFunny
deep web links dark web links
Shanekep
dark web link tor darknet