Kitab tarixi iqtisadi baxımdan çox dəyərlidir. O cümlədən 400 illik şirkətin Cənubi Asiyada necə bir siyasət güddüyünü ətraflı formada ələ alır.
Robins, müasir şirkətlərin də oxşar şəkildə hesabat vermə qabiliyyətini təmin etmək üçün zəruri tənzimləmələrə ehtiyac duyduğunu müdafiə edir. Kitab, həmçinin Adam Smith, Karl Marx və digər şəxslərin bu cür ticarət fəaliyyətlərini necə şərh etdiklərini və şirkətlərin məsuliyyətləri barədə necə fikirlər ortaya qoyduqlarını da müzakirə edir. Ümumilikdə, “Dünyanı Dəyişdirən Şirkət” keçmişdən bu günə qədər böyük şirkətlərin cəmiyyət üzərindəki təsirlərini anlamaq istəyən oxucular üçün dərin bir baxış təqdim edir.
Nick Robins’in “Dünyanı Dəyişdirən Şirkət” kitabında East India Company’nin müasir kapitalizmin inkişafındakı rolu, Bengal’in müstəmləkələşdirilməsi, Hind tekstil sənayesinin çökdürülməsi və afyon ticarəti vasitəsilə Çində asılılıq yaratma kimi mövzular mükəmməl formada incələnir. Başlıqların detalları:
1. Kapitalizmin İnkişafındakı Rolu
East India Company, müasir kapitalizmin əsas daşlarından biri kimi görülür. Şirkət, özəl təşəbbüskarlıq və mənfəət məqsədli ticarətin dövlət dəstəyi ilə həyata keçirilməsini təmsil edir. Bu baxımdan, qlobal ticarətin öncüsü olaraq, dünya bazarlarının inteqrasiyasını sürətləndirmişdir. Şirkətin fəaliyyəti, istehsal və istehlak münasibətlərini dəyişdirərək, mal axınının və kapitalın yığılmasının yeni yollarını açmışdır. Robins, bu dinamikaların indiki çoxmillətli şirkətlərin və maliyyə sistemlərinin əsasını təşkil etdiyini vurğulayır.
2. Bengal’ın Müstəmləkələşdirilməsi
East India Company, Bengal’i ələ keçirərək bu bölgədəki yerli idarələri devirdi və öz nəzarəti altına aldı. Bu müstəmləkələşmə prosesi, Bengal’in zəngin kənd təsərrüfatı resurslarını istismar etmək və regionu iqtisadi cəhətdən nəzarət altına almaq məqsədini güdürdü. Bengal’in kənd təsərrüfatı istehsalı və zənginliyi, İngiltərə üçün böyük bir mənfəət mənbəyinə çevrildi. Robins, bu durumun müstəmləkəçiliyin amansız təbiətini ortaya qoyduğunu bildirir.
3. Hind Tekstil Sənayesinin Çökdürülməsi
East India Company’nin bir digər təsiri, Hind tekstil sənayesinin çökdürülməsi idi. Şirkət, İngiltərədə istehsal olunan tekstil məhsullarının Hindistan’a ixracını həyata keçirərək yerli əl işləri sənayesini hədəf aldı. Hindistan, bir zamanlar dünyanın ən böyük tekstil istehsalçısı ikən, bu tətbiq nəticəsində yerli istehsal demək olar ki, tamamilə yox oldu. Robins, bu durumu iqtisadi istismar və yerli sənayelərin məhv edilməsi baxımından analiz edir.
4. Tiryək Ticarəti ilə Çində Asılılıq Yaratması və Resursların Pis İstifadəsi
East India Company, tiryək ticarəti vasitəsilə Çində asılılıq yaradaraq bu ölkədə geniş sosial və iqtisadi böhranlara səbəb oldu. Şirkət, Hindistan’da yetişdirdiyi tiryəyi Çinə ixrac edərək, bu ölkənin əhalisini tiryəkdən asılı hala gətirdi. Bu proses, Çin’in sosial strukturlarını da sarsıtmışdır. Robins, bu durumu qlobal iqtisadi əlaqələrin ədalətsizliyini vurğulamaq üçün istifadə edərək, resursların pis istifadəsini tənqid edir.
