Neoklassik sənət və neoklassik iqtisadi məktəb, bir-birindən fərqli sahələrdə olsalar da, bir sıra fəlsəfi və üslubi oxşarlıqlara malikdirlər. Hər iki istiqamət 18-ci əsrin sonlarından etibarən maarifçilik dövrünün idealları və intellektual mühitindən bəhrələnərək formalaşmışdır. Bu məqalədə onların fəlsəfi əsaslarını və üslub oxşarlıqlarını araşdıraraq, iki sahənin necə harmoniya axtarışında birləşdiyini təhlil edəcəyik.
Fəlsəfi Oxşarlıqlar
1. Rasionalizm və Maarifçilik Dəyərləri
Hər iki istiqamət maarifçiliyin əsas prinsipini – ağılın və rasionalizmin üstünlüyünü mənimsəmişdir.
- Neoklassik sənət: Qədim Roma və Yunan mifologiyasına, fəlsəfi və əxlaqi idealara qayıdış ilə xarakterizə olunur. İnsan ağlının və cəmiyyətin mükəmməlliyə nail ola biləcəyi düşüncəsi sənətdəki nizamlı kompozisiyalarda əks olunur.
- Neoklassik iqtisadiyyat: Adam Smitin “görünməz əl” anlayışından ilham alaraq, fərdlərin rasional qərarlar verdikləri və bu qərarların bazar mexanizmlərini tarazlıqda saxladığı düşüncəsini müdafiə edir. Bu məktəb də ağlın və hesablama qabiliyyətinin iqtisadi davranışlarda dominant rol oynadığına inanır.
2. Tarazlıq və Harmoniya Axtarışı
Hər iki istiqamət harmoniyanın mümkün olduğuna inanır.
- Neoklassik sənət: İnsan formasını ideal proporisiyalarda təsvir edərək, tarazlıq və mükəmməlliyə vurğu edir. Jacques-Louis Davidin “Horatların andı” əsəri kimi işlər tarazlı kompozisiyalar və mənəvi aydınlıq təqdim edir.
- Neoklassik iqtisadiyyat: Mükəmməl rəqabət modelləri ilə iqtisadi tarazlığa nail olunacağını müdafiə edir. Məsələn, Leon Walrasın ümumi tarazlıq nəzəriyyəsi bütün iqtisadi sistemdə harmoniya və uyğunluğun mümkün olduğunu göstərir.
3. İndividualizm və Universalizm
- Neoklassik sənət: Qədim dövrün qəhrəmanları ilə fərdi güc və məsuliyyət ətrafında universal dəyərlər tərənnüm olunur.
- Neoklassik iqtisadiyyat: Fərdin rasional seçimləri universallaşdırılır və bu fərdi qərarların bazar sistemində ümumi tarazlığa gətirib çıxaracağına inanılır.
Üslub Oxşarlıqları
1. Strukturlaşdırılmış və Nizamlı Dizayn
- Neoklassik sənət: Sadə, aydın, və nizamlı formalarla işləyir. Binalarda klassik sütunlar və balanslı simmetriya, rəsmlərdə isə açıq xəttlər və düz rənglər üstünlük təşkil edir.
- Neoklassik iqtisadiyyat: Müəyyən modellər və riyazi ifadələrlə yanaşı nizamlı analizlərə önəm verir. Qrafiklərdəki aydın simmetriya və tarazlıq iqtisadi modellərin məntiqinə bənzəyir.
2. Emosiyadan Daha Çox Ağla Fokuslanma
- Neoklassik sənət: Romantik emosional partlayışlara qarşı, ağıl və nizamlı estetikaya üstünlük verir. Məsələn, Davidin əsərlərində dramatik hadisələr belə sakit bir nizam içində təsvir olunur.
- Neoklassik iqtisadiyyat: Psixoloji və emosional təsirləri minimallaşdıraraq, rasional qərarların analitik əsaslarını vurğulayır.
3. Tarixi Elementlərin Yenidən İnterpretasiyası
- Neoklassik sənət: Antik dövrün mif və qəhrəmanlarını yenidən interpretasiya edərək, müasir dövrün ideallarını formalaşdırmağa çalışır.
- Neoklassik iqtisadiyyat: Əvvəlki iqtisadi nəzəriyyələri (məsələn, klassik iqtisadiyyatın prinsiplərini) qəbul edərək, onları daha incə və dəqiq formalara salır.
Nəticə: İdeal Harmoniya Axtarışı
Neoklassik sənət və iqtisadiyyat, fərqli sahələrdə olsa da, ideal harmoniya, rasionalizm və universal nizam axtarışında birləşirlər. Sənət formaları ilə estetik nizamı, iqtisadi modellərlə isə sosial və bazar tarazlığını ifadə edirlər. Bu səbəbdən, hər iki sahə maarifçilik dövrünün ideal bir harmoniyasına qovuşma arzularını özündə cəmləşdirir.
Qeyd: Hər iki sahənin bəzi məhdudiyyətləri də mövcuddur – məsələn, onların həddindən artıq rasionalizmə yönəlməsi bəzən insan təbiətinin emosional və qeyri-rasional tərəflərini gözardı edə bilir. Amma bu da onların öz dövrlərində oynadıqları mühüm rolu dəyişdirmir.
