Son zamanların trendlərindən biri də “storytelling” -dir. İstənilən mövzuya bədiilik qataraq milyonlara çatmaq daha asandır. Məncə son yüz ildə sözün gücündən ən çox siyasilər məharətlə istifadə ediblər. İkinci dünya müharibəsi ərəfəsinə baxsaq bunun bariz nümunələrini görə bilərik. Vəya körfəz müharibəsinə və s. Bəzən görünənlə həqiqət fərqli olur. Hadisənin görünən hissəsi manipulyasiyaya açıq olur, həqiqətə daha sonra vaqeə olursan. Günümüzün reallığında kimilərinə hadisənin görünən hissəsi (zahiri), qalan hissəsinə isə həqiqət maraqlıdır (batini). Continue reading “Hekayədən turizmə – dünən yoxsa bügün?”
Hər il qlobal istiləşmə ilə bağlı konfranslar, sərgilər olur. Siyasi partiyalar yaşıl enerjiyə keçilməsi ilə bağlı propoqanda aparırlar, ciddi büdcə ayırırlar, transmilli neft şirkətləri yaşıl enerjiyə yatırım edirlər, çünki hər kəs eyni gəmidə olduğunun fərqindədir.
Bp -nin 2030, SOCAR -ın 2035 hədəfləri, ARAMCO , CNPC – kimi nəhəng neft-qaz şirkətlərinin yaşıl enerji hədəfləri var. Bu sahədəki siyahını artırmaq olar. Kömür sənayesindəki şirkətlər, o cümlədən birbaşa vəya dolaylı olaraq hava çirkliliyinə səbəb olan bütün sahələrdə belə şirkətlər mütləq vardır. Ancaq burda diqqətimizi çəkən ən önəmli məqamlardan biri də odur ki, “öncə əşyanın kimyasını pozub, sonra kimyəvi üsullarla əşyanı əvvəlki vəziyyətinə qaytarmaq istəyi” insanın xarakterinə o qədər hopub ki, çarəsiz şəkildə çabalayır.
1000 illər öncə Neolit inqilabını edən də, sonrakı sənaye inqilablarını edən də eyni insandır. Dəyişən nə olub, sayımız artdıqca dünyaya yükmü olmuşuq?! Continue reading “Qloballaşma: İqlim dəyişikliyi #1”
Ümumi vəziyyəti, prosesi göz önünə alınması, daha yaxşı izah edilməsi üçün müqayisəli təhlildən istifadə edilir. Öncədən qeyd etməyimiz lazımdır ki, müqayisə bir mədəniyyətdir, manuplyasiya aləti olmamalıdır. Manuplyasiya aləti kimi daha çox KİV-lərdəki xəbərlərdə görürük. Bu, məqalədəki təhlil üçün ciddi risk təşkil edir, kütləni yalnış istiqamətləndirir. Məsələn, Azərbaycanla İsraili müqayisə etməyimiz üçün sahələr dəqiq seçilməlidir. Bu ölkələr üçün SWOT analiz də apara bilərik. Ancaq ümumi olaraq dənizə çıxışı olan İEÖ İsrailin enerji sektoru ilə dənizə çıxışı olamayan İOÖ Azərbaycanı analiz etsək müqayisə qüsurlu olacaq. O da məlumdur ki, qlobal iqtisadiyyatda dənizə çıxış olmaq demək bir addım öndə olmaq deməkdir. Continue reading “Müqayisə təhlili & Satınalmada müqayisə”
Satınalan təşkilat tender prosesi zamanı nümunə tələb edə bilərmi? Bu sualın konkret nə “hə” cavabı var nə də ki, “yox”. Fikrimizi biraz daha açaq, ilk öncə özəl təşkilatlardakı prosesin necə getdiyinə nəzər salaq.
Satınalma prosesini kompleks bir proses olaraq götürək. Bir tərəfdə satınalmaya qədər olan hissə, mərkəzdə satınalma, digər tərəfdə təchizatçılar. Satınalmaya qədər formalaşıb gələn texniki spesifikasiyaya (lazım olduğu zaman satınalma və sifarişi texniki spesifikasiyanı formalaşdıra bilər) uyğun olaraq prosedurlar çərçivəsində tender keçirilir. Bütünlüklə hər bir özəl təşkilatda satınalma prosesi üçün prosedurlar yazılır. Prosedurlarda alış üsulları üçün məbləğlər qeyd edilir ki, bu satınalmaçılar üçün əsas sənəddir.
Dövlət sektoru üçün alışlar qanunlara əsaslanır. Dövlət sektoru dedikdə: Dövlət satınalmaları haqqında qanunun 1.2–1.6-cı maddələrinin müddəaları nəzərə alınmaqla, Azərbaycan Respublikasında dövlət müəssisə və təşkilatları (idarələri), nizamnamə fondunda dövlətin payı 30 faiz və daha çox olan müəssisə və təşkilatlar tərəfindən malların (işlərin və xidmətlərin) dövlət vəsaitləri, dövlətin aldığı və dövlət zəmanəti ilə alınmış kreditlər və qrantlar hesabına satın alınmasına şamil edilir.
Həm özəl sektor, həm də dövlət sektoru üçün yuxarıda qeyd etdiyimiz “nümunə” problemi aktualdır. Fikrimcə sənaye sahələri üzrə ələ alsaq suala daha aydın cavab verə bilərik. Məsələn, istehsal sahələrində ehtiyyat hissə alışları üzrə tender keçirilən zaman nümunə təqdim edilməsi prioritet deyil, ehtiyyat hissə nömrəsi (part number) əsasında alış edilə bilər. Həmçinin avadanlıq alışı, IT tenderləri, o cümlədən texniki göstəricilər tam formada verilən, eskizi əlavə edilən, risk dərəcəsi aşağı olan sorğular üçün də prioritet olmaya bilər. Lakin ümumiləşdirib deyə bilmərik ki, “satınalma zamanı nümunə istənilməsi qeyri-qanunidir”.
Xüsusilə marketinq tenderlərində bir qayda olaraq nümunə istənilir. Çünki marketinqin məqsədi bazarda brendin daha çox tanınmasına nail olmaq, satışları artırmaqdır. Daha öncəki məqaləmizdə marketinq və satınalmanın birlikdə işləyərkən yaranan problemləri haqqında yazmışdıq. Marketinq tenderlərində texniki göstəricilər, eskizlər, nə qədər mükəmməl olursa olsun bəzən nümunənin olması şərtdir.
Niyə şərtdir? – Çünki reklam bazarında müxtəlif növ çap avadanlığı, materialı var. Qeyd edilənləri nəzərə alsaq, nümunə təqdim edilməsi şərtdir
Özəl təşkilatlarda adətən bürokratik proseslər çox olmur. Əgər sifarişçi qiymətə deyil, keyfiyyətə üstünlük verəcəksə, öncədən tender prosesində şərtlər toplusu formalaşdırılarkən (ƏŞT) nümunənin də istənilməsi, dəyərləndirmə prosesində ƏŞT-də göstərilən meyarlar əsasında tender qalibinin seçimi olur.
E-huquq saytında vəkil dostumuz satınalmalar haqqında qanuna istinad edərək satınalan təşkilatın müqavilə bağlamadan nümunə istəməsini qanuna zidd olaraq şərh edib. Öncədən onu qeyd edək ki, bu prosesdə bir alan tərəf var, bir satan tərəf. Həmin məqaləni nəzərdən keçirsək hiss etmək olar ki, satan tərəfdən çıxış edilir, ancaq alan tərəfin riskləri nəzərə alınmır. Belə ki, nümunə istənilmənin səbəbi odur ki, tender prosesində lazım olan bütün proseslər nəzərə alınaraq qərar verilsin. Sonradan yaranacaq vaxt itkisi, maliyyə itkisi kimi risklər öncədən dəyərləndirilsin.
Həmin məqalədə istinad edilən qanunda ümumiyyətlə nümunənin istənilməsi ilə bağlı bənd yoxdur. Ancaq istinad edilən 50-6.1-ci maddədə qeyd edilir: Elektron satınalma nəticəsində bu Qanunun 37.7-ci maddəsinə əsasən müəyyən olunan ən aşağı qiymət təklifi və ya keyfiyyət və texniki cəhətdən ən sərfəli təklif qalib hesab olunur. “Ən aşağı qiymət təklifi..” hissəsinə qədər hər şey qaydasındadır, ancaq keyfiyyətin meyarı nümunə əsasında da ölçülə bilir. Yəni dolayısı ilə nümunənin istənilməsi qanunidir. Onu da qeyd edək ki, tender ƏŞT formalaşdırılarkən hansı meyarlar əsasında seçim ediləcəyi açıq qeyd edilir, yəni satınalma yalnız qiymətə fokuslanmaya bilər.
Həmişə qəzetlərdə, xəbələrdə eşitdiyimiz bir kəlimə var – inflyasiya. Pul ilə bağlıdır, ancaq nədir bu inflyasiya?
İnflyasiya: Bazardakı malların və xidmətlərin qiymətlərinin artmasıdır.
Məsələn, keçən il 1 manata aldığınız dondurmanın qiyməti bu il 1.40 manat olmuşdur. Bir çox insan burda dondurmanın qiymətinin qalxdığını fikirləşəcək. Burdakı əsl səbəb isə Şikar dayının pulunun – manatın alım gücünün zəifləməsidir. 2017-ci ildə Şikar dayı nəvələri üçün 5 ədəd 20 qəpik verərək dondurma alırdısa, bu il 7 ədəd 20 qəpik verərək dondurma alacaq. Yəni artıq Şikar dayının 20 qəpikləri keçən ilki qədər dəyərli deyil. Başqa deyişlə pulun alım gücünün düşməsinə inflyasiya deyilir.
Bəs necə olur ki, dondurma eynidir, ancaq qiymətlər keçən ilə görə dəyişib?! Bazarda qiymətlər əsasən iki səbəbə görə dəyişir: 1) maya dəyəri artdığı üçün 2) məhsula olan tələb artdığı üçün.
Maya dəyəri artdığı təqdirdə qiymətin artması məntiqlidir. Məsələn, südün qiymətinin qalxması dondurmanın da qiymətinə təsir edəcək. Qiymətlərin artmasının digər səbəbi isə tələbin artmasıdır. Məsələn, Bankə qəsəbəsinin 7000 nəfər əhalisi var. Onların çörək alacağı yalnız 1 mağaza var. 7000 nəfərin əhalinin yalnız 3000 nəfərinin çörək almaq üçün pulu var, 4000 nəfər isə işləmir və çörək almağa pulu yoxdur. Mağaza sahibi çörəyi 1 manatdan sataraq 3000 manat qazanır. Bu vəziyyət çörək ala bilməyənlər üçün yaxşı olmasa da, mağaza sahibi üçün əladır, çünki istehsal etdiyi bütün çörəkləri satır. Bir həftə sonra 1000 nəfər iş tapır və mağazadan çörək almağa başlayır. Tələbin artdığını görən mağaza sahibi artıq 3000 nəfərlik deyil, 4000 nəfərlik çörək istehsal etməlidir. Fərz edək ki, yerdə qalan 3000 nəfərdə çörək ala biləcək və mağaza sahibi toplam 7000 nəfəri çörəklə təmin etməlidir. Mağaza sahibi düşünür ki, 7000 nəfəri çörəklə təmin etsə, 7000 x 1= 7000 manat qazanacaq. Ancaq mağazanın çörək sexinin istehsal gücü 4000 nəfərlikdir. 7000 nəfəri çörəklə təmin etmək üçün əlavə işçi qüvvəsinə və sexi böyütməsinə ehtiyac yaranır ki, bu da əlavə xərc deməkdir. Mağaza sahibi bu zəhmətə girməmək üçün qiyməti artırır. O düşünür ki, qiyməti artırsa da, çörək alan olacaq. Nəticədə, mağaza sahibi çörəyin qiymətini 40 qəpik artırır və alıcıların sayı 7000 nəfər yox 5000 nəfər olmasına baxmayaraq, gəliri yenə də 7000 manat olur (5000 x 1.40 = 7000 manat). Çörək eyni olmasına baxmayaraq, tələbin artması onun qiymətinə təsir etdi. İqtisadiyyatda buna tələb qaynaqlı inflyasiya deyilir.