Həmişə qəzetlərdə, xəbələrdə eşitdiyimiz bir kəlimə var – inflyasiya. Pul ilə bağlıdır, ancaq nədir bu inflyasiya?
İnflyasiya: Bazardakı malların və xidmətlərin qiymətlərinin artmasıdır.
Məsələn, keçən il 1 manata aldığınız dondurmanın qiyməti bu il 1.40 manat olmuşdur. Bir çox insan burda dondurmanın qiymətinin qalxdığını fikirləşəcək. Burdakı əsl səbəb isə Şikar dayının pulunun – manatın alım gücünün zəifləməsidir. 2017-ci ildə Şikar dayı nəvələri üçün 5 ədəd 20 qəpik verərək dondurma alırdısa, bu il 7 ədəd 20 qəpik verərək dondurma alacaq. Yəni artıq Şikar dayının 20 qəpikləri keçən ilki qədər dəyərli deyil. Başqa deyişlə pulun alım gücünün düşməsinə inflyasiya deyilir.
Bəs necə olur ki, dondurma eynidir, ancaq qiymətlər keçən ilə görə dəyişib?! Bazarda qiymətlər əsasən iki səbəbə görə dəyişir: 1) maya dəyəri artdığı üçün 2) məhsula olan tələb artdığı üçün.
Maya dəyəri artdığı təqdirdə qiymətin artması məntiqlidir. Məsələn, südün qiymətinin qalxması dondurmanın da qiymətinə təsir edəcək. Qiymətlərin artmasının digər səbəbi isə tələbin artmasıdır. Məsələn, Bankə qəsəbəsinin 7000 nəfər əhalisi var. Onların çörək alacağı yalnız 1 mağaza var. 7000 nəfərin əhalinin yalnız 3000 nəfərinin çörək almaq üçün pulu var, 4000 nəfər isə işləmir və çörək almağa pulu yoxdur. Mağaza sahibi çörəyi 1 manatdan sataraq 3000 manat qazanır. Bu vəziyyət çörək ala bilməyənlər üçün yaxşı olmasa da, mağaza sahibi üçün əladır, çünki istehsal etdiyi bütün çörəkləri satır. Bir həftə sonra 1000 nəfər iş tapır və mağazadan çörək almağa başlayır. Tələbin artdığını görən mağaza sahibi artıq 3000 nəfərlik deyil, 4000 nəfərlik çörək istehsal etməlidir. Fərz edək ki, yerdə qalan 3000 nəfərdə çörək ala biləcək və mağaza sahibi toplam 7000 nəfəri çörəklə təmin etməlidir. Mağaza sahibi düşünür ki, 7000 nəfəri çörəklə təmin etsə, 7000 x 1= 7000 manat qazanacaq. Ancaq mağazanın çörək sexinin istehsal gücü 4000 nəfərlikdir. 7000 nəfəri çörəklə təmin etmək üçün əlavə işçi qüvvəsinə və sexi böyütməsinə ehtiyac yaranır ki, bu da əlavə xərc deməkdir. Mağaza sahibi bu zəhmətə girməmək üçün qiyməti artırır. O düşünür ki, qiyməti artırsa da, çörək alan olacaq. Nəticədə, mağaza sahibi çörəyin qiymətini 40 qəpik artırır və alıcıların sayı 7000 nəfər yox 5000 nəfər olmasına baxmayaraq, gəliri yenə də 7000 manat olur (5000 x 1.40 = 7000 manat). Çörək eyni olmasına baxmayaraq, tələbin artması onun qiymətinə təsir etdi. İqtisadiyyatda buna tələb qaynaqlı inflyasiya deyilir.
