by : İbrahim Məmmədli Mirzənin qeydləri

Pulun dəyəri necə müəyyənləşdirilir?

Bazarda bir məhsul almaq istədiyinizdə kağızdan istifadə etmək istəsəniz ala bilməyəcəksiniz, yalnız o kağız dövlət tərəfindən buraxılmış banknot olsa, vəziyyət dəyişəcək. Bəs 100 manatlıq bir banknotu kağızdan fərqləndirən cəhət nədir?

– Banknotlar dövlət tərəfindən çap edilir və bütün ölkə ərazisində rəsmi pul vahidi olaraq qəbul olunur.

Pulu dəyərli edən səbəb isə, onların sayıdır. Nə qədər pul çap ediləcəyinə, dövriyyədə nə qədər pul olacağına dövlət qərar verir.

Bəs dövlətin hansı orqanı buna qərar verir?

  • Qanunverici?
  • İcraedici?
  • Məhkəmə?

Qeyd olunanların heç biri: Pul siyasətini dövlətin müstəqil orqanı – Mərkəzi Bank (AMB) qərar verir.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müəyyən edilmiş funksiya və səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Mərkəzi Bank müstəqildir və u zaman hər hansı dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanları, fiziki və hüquqi şəxslər onun fəaliyyətinə hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhdudiyyət qoya bilməz, qanuna zidd təsir və müdaxilə edə bilməz.

Maddə 6 / AMB haqqında qanun

Bəs AMB hansı səbəbə görə daha çox pul çap etmir?

Çünki elə olsa, banknotların heç bir dəyəri olmazdı. Pulun məqsədi mal və xidmətlərin qarşılığı olaraq istifadə olunur. Əgər iqtisadiyyatda dövriyyədəki ümumi pul kütləsi mal və xidmətlərin ümumi dəyərindən çox olarsa, inflyasiya yaranar. Əgər əksi olarsa – pul kütləsinin həcmi sabit qaldığı təqdirdə, mal və xidmətlərin ümumi dəyəri artarsa, o zaman da deflyasiya yaranar.

Bəs iqtisadiyyat üçün hansı yaxşı deyil?

Sürətli inflyasiya olarsa, bugün əlinizdə olan pulun sabah dəyərdən düşəcəyi mənasına gəlir ki, bu da arzuolunan deyil. O zaman pulu nə evdə, nə də ki, bankda saxlamaq yerinə xərcləməyə üstünlük veriləcək. Bu da öz növbəsində aşırı istehlaka səbəb olur. Tələb çox artdığı üçün bəzi məhsulların qiyməti qalxacaq. (Hazırda Venesuela nümunəsi)

Deflyasiya şəraitində insanlar dəyərli pullarını saxlamağa çalışırlar ki, bu da fabriklərin mənfəətini aşağı salır. Mənfəətləri aşağı düşən fabriklər işçilərini ixtisar edirlər. Son nəticə olaraq, işsizlik artır, iqtisadiyyat kiçilir.

Tək rəqəmli inflyasiya iqtisadiyyat üçün lazımdır. AMB nə qədər manatın dövriyyədə olmasına bir çox məlumatı analiz edərək qərar verir:

  • əvvəlki ilin inflyasiya səviyyəsi
  • beynəlxalq trendlər
  • işsizlik səviyyəsi
  • idxalat məlumatları
  • ixracat məlumatları
  • böyümə məlumatları

Davamlı böyüməni  və insanların iş tapmasını təmin etmək üçün AMB-nin doğru qərarlar verməsi lazımdır.

 

7. 616 Comments
by : İbrahim Məmmədli Mirzənin qeydləri

İnflyasiya Şikar dayıya necə təsir edir?

Həmişə qəzetlərdə, xəbələrdə eşitdiyimiz bir kəlimə var – inflyasiya. Pul ilə bağlıdır, ancaq nədir bu inflyasiya?

İnflyasiya: Bazardakı malların və xidmətlərin qiymətlərinin artmasıdır.

Məsələn, keçən il 1 manata aldığınız dondurmanın qiyməti bu il 1.40 manat olmuşdur. Bir çox insan burda dondurmanın qiymətinin qalxdığını fikirləşəcək. Burdakı əsl səbəb isə Şikar dayının pulunun – manatın alım gücünün zəifləməsidir. 2017-ci ildə Şikar dayı nəvələri üçün 5 ədəd 20 qəpik verərək dondurma alırdısa, bu il 7 ədəd 20 qəpik verərək dondurma alacaq. Yəni artıq Şikar dayının 20 qəpikləri keçən ilki qədər dəyərli deyil. Başqa deyişlə pulun alım gücünün düşməsinə inflyasiya deyilir.

Bəs necə olur ki, dondurma eynidir, ancaq qiymətlər keçən ilə görə dəyişib?! Bazarda qiymətlər əsasən iki səbəbə görə dəyişir: 1) maya dəyəri artdığı üçün 2) məhsula olan tələb artdığı üçün.

Maya dəyəri artdığı təqdirdə qiymətin artması məntiqlidir. Məsələn, südün qiymətinin qalxması dondurmanın da qiymətinə təsir edəcək. Qiymətlərin artmasının digər səbəbi isə tələbin artmasıdır. Məsələn, Bankə qəsəbəsinin 7000 nəfər əhalisi var. Onların çörək alacağı yalnız 1 mağaza var. 7000 nəfərin əhalinin yalnız 3000 nəfərinin çörək almaq üçün pulu var, 4000 nəfər isə işləmir və çörək almağa pulu yoxdur. Mağaza sahibi çörəyi 1 manatdan sataraq 3000 manat qazanır. Bu vəziyyət çörək ala bilməyənlər üçün yaxşı olmasa da, mağaza sahibi üçün əladır, çünki istehsal etdiyi bütün çörəkləri satır. Bir həftə sonra 1000 nəfər iş tapır və mağazadan çörək almağa başlayır. Tələbin artdığını görən mağaza sahibi artıq 3000 nəfərlik deyil, 4000 nəfərlik çörək istehsal etməlidir. Fərz edək ki, yerdə qalan 3000 nəfərdə çörək ala biləcək və mağaza sahibi toplam 7000 nəfəri çörəklə təmin etməlidir. Mağaza sahibi düşünür ki, 7000 nəfəri çörəklə təmin etsə, 7000 x 1= 7000 manat qazanacaq. Ancaq mağazanın çörək sexinin istehsal gücü 4000 nəfərlikdir. 7000 nəfəri çörəklə təmin etmək üçün əlavə işçi qüvvəsinə və sexi böyütməsinə ehtiyac yaranır ki, bu da əlavə xərc deməkdir. Mağaza sahibi bu zəhmətə girməmək üçün qiyməti artırır. O düşünür ki, qiyməti artırsa da, çörək alan olacaq. Nəticədə, mağaza sahibi çörəyin qiymətini 40 qəpik artırır və alıcıların sayı 7000 nəfər yox 5000 nəfər olmasına baxmayaraq, gəliri yenə də 7000 manat olur (5000 x 1.40 = 7000 manat). Çörək eyni olmasına baxmayaraq, tələbin artması onun qiymətinə təsir etdi. İqtisadiyyatda buna tələb qaynaqlı inflyasiya deyilir.

11. 411 Comments
by : İbrahim Məmmədli Kateqoriyasız

“Ticarət müharibəsi” nədir?

Ticarət müharibəsi öz ölkəsinin iqtisadiyyatını qorumaq məqsədi ilə başqa ölkədən aldığı məhsula qoyulan verginin artırılmasıdır. Ticarət müharibələrində gömrük vergisi və kvotalardan istifadə olunur.

İstehsal ilə məşğul olan şirkətlər maya dəyərini aşağı salmaq məqsədi ilə daha ucuz xammal axtarışında olurlar.

ABŞ-da polad və alüminium xammalının olmasına baxmayaraq, heç vaxt Kanada və Meksikadakından ucuz olmamışdır. İdxal olunan xammalın ucuz olduğuna görə şirkətlər xarici bazara yönəlmişdilər. Bunun da ABŞ iqtisadiyyatına bir sıra mənfi təsiri olmuşdur:

1- ABŞ-ın bu ölkələrlə mənfi saldosunun olması: ABŞ Kanada və Meksika ilə ümumi 1.1 trilyon dollar ticarət dövriyyəsi vardır, ancaq 90 mlrd. dollarlıq mənfi saldo yaranır. Yəni ölkəyə daxil olan puldan daha çoxu xaricə çıxır.

2- ABŞ-ın polad və alüminium sənayesinin davamlı olaraq daralması və işçilərin ixtisarının baş verməsi.

ABŞ-ın polad və alüminium sənayesinin zəifləməsi müdafiə sənayesinin xaricdən asılı vəziyyətə düşməsinə gətirib çıxarır. Bir hərbi təyyarənin 95%-nin, tankın isə 98%-nin polad və alüminiumdan hazırlanmasını nəzərə alsaq, mövzunun necə əhəmiyyətli olduğunu anlamış olarıq.

ABŞ-ın ticarət müharibəsi etdiyi digər ölkə isə Çindir. Son illərdə Çin ucuz işci qüvvəsindən istifadə edərək və ABŞ-a məxsus patentləri “oğurlayaraq” texnoloji məhsulları daha ucuz qiymətə bazara çıxarmağa başladı. Nəticədə qiymətin daha ucuz olması ABŞ-dakı şirkətlərin yüksək texnoloji məhsulları Çindən idxal etməyə başlamasına gətirib çıxardı. Məsələn, bir il ərzində Çin ABŞ-a 2 dollarlıq məhsul ixrac edirsə, bunun qarşılığında ABŞ Çin-ə 1 dollarlıq məhsul ixrac edə bilir. Yəni qeyd etdiyimiz kimi ölkəyə daxil olan puldan daha çoxu ölkədən çıxır.

Ticarət müharibəsinin məqsədi xarici ölkədən edilən idxalatı azaltmaqdır.  Buna görə də ABŞ Çin, Kanada və Meksidan alınan bir sıra məhsullara tətbiq edilən vergini 15%-dən 25%-ə qaldırmışdır. Nəticədə bu ölkələrdən idxal olunan məhsulların qiyməti daha baha olacaqdır. Daha baha olduğuna görə ABŞ-dakı şirkətlər artıq yerli bazardan xammal almağa məcbur olacaqlar. Bu qərarın gətirdiyi dəyişiklərdən biri də yeni iş yerlərinin açılması olacaqdır. Kvotanın tətbiq edildiyi ölkələrə gəldikdə isə onlar başqa alıcı axtarışında olacaqlar, bir müddət istehsal durğunluq vəziyyətində olacaqdır. Ümumi olaraq bu ölkələr üçün mənfi təsirləri belə sıralaya bilərik:

1- Ölkələrin ticarət gəlirləri düşəcək

2- Şirkətlər kiçiləcək vəya bağlanacaq

3- İşsizlik artacaq

4- İqtisadiyyat daralacaq

 

16. 519 Comments