İbrahim Məmmədli

İbrahim Məmmədli

by : İbrahim Məmmədli Kitab oxuyaq

“Avtostopçunun Qalaktika Rəhbəri” Douglas Adams

Uzaqda, qalaktikanın qarşı sarmal qolunda, Günəşdən beş yüz min işıq ili uzaqda, Zaphod Beeblebrox, Qalaktika Hökumətinin sədri, Damogran günəşi altında parıldayan ion motorlu delta gəmisiylə Damogran dənizləri üzərində irəliləyirdi. Cəzbedici Damogran; Vəhşi Damogran; və heç bilinməyən Damoqran deyildi.
Damogran – “Qızıl Ürəyin” gizli yuvası. Qayıq su üzərində sürüşmədə davam edirdi. Hədəfinə çatması bir az zaman alacaqdı, çünki Damogran son dərəcə əlverişsiz quruluşa sahib bir planet idi. Okeana bölünmüş böyük bir adadan daha pis bir şey yox idi.
Qayıq sürətlə gedirdi. Quru topoqrafik quruluşu səbəbindən boş planet olaraq qalmışdı. Buna görə də Kral Qalaktikası hökuməti buranı “Qızıl Ürək” layihəsi üçün seçmişdi, çünki bura o qədər kimsəsiz və bir o qədər də gizlin idi ki. Gəmi dənizdə, bütün planetdə mövcud olan tək adalar birliyinin ana adaları arasındakı dənizdə sürüşməyi davam etdirirdi. Zaphod Beeblebrox, Pasxa Adasındakı (Galaktikçədə kiçik düz və açıq qəhvəyi mənasını verir) kiçik kosmos bazasından, başqa ad bənzərliyi olan Fransa deyilən, “Qızıl Ürək” adasına doğru yola çıxmışdı.

 

Douglas Adamsın 1979-cu ildə fantastik janrda qələmə aldığı “Avtostopçunun qalaktika rəhbəri”  kitabı hələ də günümüzün “texnoloji inqilablarında” ilham mənbəyi olaraq qalır.
Kitab, Artur Dent adlı bir ingilisin kosmosda daha qısa yol tapılması üçün dünyanın partladılmasından əvvəl Ford Prefect adındakı yadplanetli ilə Voqon inşaat gəmisində avtostop edərək dünyadan qaçmağı bacarırlar. Ancaq voqonlar tərəfindən müəyyən edilən ikili gəmidən xaric edilirlər.

“Mütləq Cavab”-ı axtararkən qarşılaşdıqları macəralar əsəri daha da maraqlı edir.

Qeyd: Fevralın əvvəllərində dünyanın ən güclü raketi olan və Teslanı daşıyan Falcon Heavydəki  “Don`t Panic” sitatı da bu kitabdan götürülmüşdür. 

13. 066 Comments
by : İbrahim Məmmədli Kitab oxuyaq

“Edam Məhkumunun Son Günü” Victor HUQO

Bəli, gəlin baxaq. Ölüm qarşısında cəsur olaq. Bu qorxunc fikri əllərimizin arasına alaraq, ona daha diqqətli göz ataq. Ondan özünə aid açıqlama istəyək. Bizdən nə istəyəcək olduğunu öyrənək. Onu bütün detallarıyla incələyək. Sirlərini açaq və məzarımıza öncədən baxaq.

XIX əsrin görkəmli yazıçısı Victor Huqo, bu əsərdə bir edam məhkumunun yaşadığı son günlərdə fikrindən keçənləri ələ alır.

Bu pioner roman, günahkar dediyimiz insana uzaqdan baxmaq əvəzinə, onun həyatına girməyinə və onun da insan olduğunun fərqinə varmağımızı hiss etdirir.

 

18. 995 Comments
by : İbrahim Məmmədli Kitab oxuyaq

“Başlanğıc” Dan Brown

Mavi Yer kürəsini arxasına alan Edmon kosmosun qaranlığında süzülürdü. “Haradan gəlirik?” deyə soruşdu. “Həqiqət budur ki, heç bir yerdən gəlmirik..amma hər yerdən gəlirik. Kainatdakı həyatı yaradan eyni fizik qanunlarının məhsuluyuq. Xüsusi deyilik. Tanrı olsa da, olmasa da varıq. Entropinin inkar edilməz nəticəsiyik. Həyat kainatın əsası deyil. Həyat, kainatın yaratdığı və enerjisini dağıtmaq üçün hazırladığı bir şeydir.”

Edmond, “Dostlarım,” dedi. “Əgər sizə göstərdiklərimi izlədinizsə, əhəmiyyətini anladınız. Hələ də şübhəniz varsa, məni izləməyə davam edin, çünki bu görüşün başqa bir kəşfə meydan verdiyini görəcəksiniz. Çox daha önəmli bir kəşfə..”

Qısa səssizlikdən sonra

“Haradan gəldiyimiz .. haraya getdiyimizin heyrəti ilə belə yarışa bilməz.”

“DaVinçi Şifrəsi” başda olmaqla, bir çox məşhur əsərin müəllifi Dan Braun sonuncu əsəri də möhtəşəmliyinə görə digərlərindən heç də geri qalmır.

Hadisələr İspaniyada cərəyan edir. Elm adamı Edmond Kirş bütün dini inancları kökündən dəyişəcək kəşfi bütün dünyaya elan etmək üçün yüzdən çox tanınmış şəxsi bir muzeyə yığır. Eyni zamanda paralel olaraq çıxış bütün dünyada yayımlanır. Konfransın mövzusu isə “Hardan gəlirik?” və “Hara gedirik?” Edmond bu suallara cavab verdiyi zaman öldürülür.

Bütün əsərlərinin baş qəhrəmanı olan Professor Robert Langdon həm tələbəsi, həm də yaxın dostunun kim tərəfindən öldürüldüyü və kəşfinin nə olduğunu bütün dünyaya çatdırmaq üçün hərəkətə başlayır. O, yaxın zamanda taxta çıxacaq kralın nişanlısı ilə müvəffəq olur, dostunun yarım qoyduğu işi tamamlayırlar.

Əsərdən başqa spoiler verməmək üçün bu qədər kifayət edər 😉

 

 Xoş Mütaliələr 🙂

 

5. 692 Comments
by : İbrahim Məmmədli Mirzənin qeydləri

Culfa: Azərbaycan və İran

 

“Şimali Amerikada bir Nogales şəhəri iki yerə bölünür. Şimala, Santa Cruza baxsanız, Nogales Arizonanı görəcəksiniz. Ev təsərrüfatlarının orta illik gəliri 30 min dollara yaxındır. Gənclərin əksəriyyəti məktəbə gedir və böyüklərin böyük hissəsi orta məktəb məzunlarıdır. Əhali dünya standartlarına görə daha uzun ömürlüdür. Nogales Arizonada təhlükəsizliyi hökümət təmin edir. Bələdiyyə başçıların özləri seçirlər, konqres üzvləri və senatorlar xalq qarşısında hesabatlıdırlar. Demokratik sistem hakimdir.

Çitin cənub tərəfində, yalnız bir neçə addım uzaqda, həyat tamamilə fərqlidir. Nogales Sonora sakinləri Meksikanın nisbətən əlverişli hissəsində yaşayırlarsa da, hər evdə orta hesabla gəlir Arizona ştatının Nogalesinin təxminən üçdə bir hissəsi qədərdir. Sonoradakı Nogales yetkinlərin əksəriyyəti lisey diplomuna malik deyil və gənclərin əksəriyyəti məktəbə getmirlər. Bundan əlavə, sosial sərmayə yox səviyyəsindədir. Qanun və qaydalar daha da pisdir. Cinayət yüksəkdir və biznes qurmaq risklidir. Nogales Sonora sakinləri hər gün korrupsiya və siyasətçilərin bacarıqsızlığı ilə üzləşirlər. Şimaldakı qonşularından fərqli olaraq, demokratiya onlar üçün olduqca yeni bir təcrübədir. 2000-ci ildə siyasi islahatlara qədər Meksikanın böyük əksəriyyəti kimi, Nogales Sonora korrupsiyali İnqilab Partiyası və ya Partido Revolucionario Institucionalın (PRI) idarəçiliyində idi. Bütün bu korrupsiyadan bezən insanlar Meksikanın yüksək təhlükəsizliklə qorunan ABŞ-Meksika sərhədindən həyatlarını təhlükəyə ataraq keçməsi heç də təəccüblü deyil.”

Bir şəhərin iki yarısı bir-birindən necə fərqlənə bilər?[1]

Kitabı oxuduqda dünyada belə şəhərlərin, ərazilərin onlarla olduğunu bilməmək heç də mümkün deyil. Məsələn, Culfa da belə şəhərlərdən biridir.

Bir dövlətin ərazisində olmuş, eyni millət olan lakin bir “fəlakət”[2] sonrası iki hissəyə bölünüb, ayrı quruluşlar tərəfindən idarə olunan şəhərlərə çevriliblər.

10 fevral 1828-ci ildə Rusiya ilə Qacarlar dövləti arasında bağlanmış müqaviləyə görəyə Araz çayı iki ölkə arasında sərhəd xətti oldu. Türkmənçay müqaviləsinin III maddəsində “..Arazın o tayı və.. Naxçıvan xanlığını Rusiya İmperiyasının tam mülkiyyətinə güzəştə gedir” deyilir. Gülüstan müqaviləsində Arazın sol sahilində Qacarların nəzarətində qalan ərazilər bu müqavilə nəticəsində Rusiyanın nəzarətinə keçirdi.

10 fevral tarixi həm də bir qədim mədəniyyət, ticarət mərkəzi olan Culfanın iki ayrı sistem və quruluş tərəfindən idarə olunmasının başlanğıcı idi. Arazın sol sahilində – Rusiya hakimiyyəti olan hissədə iqtisadi, sosial, mədəni inkişaf səviyyəsi sağ sahildə- Qacarların tərkibində olan hissədən bir qədər sürətli getməyə başlamışdı. Buna səbəb isə Çar Rusiyasının Qacarlardan daha inkişaf etmiş olması, Avropada baş vermiş yeniliklərin Rusiyada və imperiyanın ucqarlarına az da olsa, getməsi idi. Baxmayaraq ki, I Nikolay sənaye inqilablarının gətirəcəyi yeniliklərdən qorxurdu, hakimiyyətinə təhlükə ola biləcək hər bir inkişafa mane olurdu. O, hətta çıxışlarının birində “Həm dövlət, həm də istehsalçılar əsas diqqətlərini fabriklərin bir nemət olmaqdan çıxıb, müsibətə çevirəcək mövzu üstündə toplamalıdır. İşçilərin əxlaqi yöndən təsirli nəzarətə tabe tutulması lazımdır. Əks-təqdirdə bu xalq kütləsi gedərək əfəndiləri üçün təhlükəli olan bir sinifə çevriləcəklər” deyirdi. Qacarlar isə sənayenin inkişafında maraqlı deyildi. Digər tərəfdən Fətəli şahdan sonra ingilislərin nüfuz dairəsinə keçməsi, 1870-ci illərdə iqtisadiyyatın çökməsi, Rusiyanın, Britaniyanın ucuz məhsullarının ölkəyə daxil olması da daxili bazarın zəifləməsinə təsir etmişdir.  Çarın və ya Şahın izlədiyi iqtisadi siyasət imperiyanın ucqarlarına da təsir edirdi.

Sənaye inqilabının ən önəmli ixtiralarından biri dəmiryolları idi. Dəmiryolu həm də iqtisadi inkişaf üçün çox əhəmiyyətli sistem idi. Şimalda 1906-cı ildə Aleksandropol-Culfa dəmiryolu fəaliyyətə başladıqda, cənubda 10 il sonra Təbriz- Culfa istiqamətində qatarlar hərəkət etməyə başladı. Bu həm də İranda ilk dəmiryolu xətti idi. Sonralar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Ələt-Culfa dəmiryolu layihəsi qəbul olunsa da, xəttin çəkilməsi SSRİ tərəfindən II dünya müharibəsi zamanı reallaşdırıldı. Sol sahil Culfasını Gümrüyə[3], Bakıya bağlayan dəmiryolları hər bir sahədə inkişafa təkan verirdi.

İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin hazırladığı “Regionların investisiya reytinqi”[4]ndə ilk onluqdadır. Muxtar Respublikada isə paytaxtdan sonra ikinci yerdədir. Sənaye məhsulunun illik həcmi 7572.7 min manatdır.

Rayonda 27 ümumtəhsil məktəbi, peşə məktəbi, 6 məktəbdənkənar, 30 kitabxana, 37 klub müəssisəsi, 1 muzey, 2 uşaq musiqi məktəbi, «Əlincə» kinoteatrı, mərkəzi xəstəxana, 1 sahə xəstəxanası, 15 həkim ambulatoriyası və s. təşkilatlar fəaliyyət göstərir. 2016-cı ildə rayonun ümumtəhsil məktəbləri üzrə XI sinfi bitirən 402 məzundan 305 (75,8%) nəfəri müxtəlif ixtisas qrupları üzrə ali məktəblərə qəbul olmaq üçün sənəd vermiş, onlardan 172 nəfəri (56,4%) müxtəlif ixtisaslar üzrə ali məktəblərə qəbul olunmuşlar[5].

Sağ sahil Culfasında isə 2005-ci ildə 51 min ha ərazidə “Araz Azad İqtisadi Zona”yaradılıb. Araz Azad Ticarət Zonasında fəaliyyət göstərən 100-dən çox istehsal, sənaye və ticarət şirkəti fəaliyyət göstərir.  və onların məhsulları dünyanın bir çox ölkələrinə ixrac edilir. 2014-cü ilin statistikasına görə, AAİZ-dən 66 milyon dollar dəyərində mal ixrac edilmişdir.10 min ton məhsul Gürcüstan, Türkmənistan, Azərbaycan, Əfqanıstan, Pakistan, Türkiyə, Almaniya, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) və bir sıra digər Avropa ölkələrinə ixrac edilib[6].

Daha əvvəllər SSRİ və İran arasında mövcud olan gömrük məntəqəsi 1996-cı ildən yenidən fəaliyyətə başlamışdır. Həmçinin İranın şimal-qərb bölgəsinin ən cəzbedici şəhərlərindən biridir. Bunun başlıca səbəbi beynəlxalq yükdaşımaların bu ərazidən keçməsi, ayrıca gömrük məntəqəsinin, dəmiryolunun mövcudluğu da əsas təsiredici qüvvələrdən biridir.

18000 şagird regional məktəblərdə, təxminən illik ortalama 450 tələbə ölkənin müxtəlif universitetlərində təhsil alır. Şəhər əhalisi əsasən, xidmət, inzibati, nəqliyyat, gömrük, bank və sığorta və s. işlərlə məşğul olur. Kənd əhalisinin əksəriyyəti fermerlərdir.[7]

Bütün bu göstəricilərə baxmayaraq, şəhər öz köhnə görünüşünü saxlayır. Müasir görünüşlü binalara rast gəlmək mümkün deyil.

 

[1] “Ulusların Düşüşü” Daron Acemoğlu, James Robinson; səh10

[2] (İ.M – müharibə, müqavilə nəticəsində vəya referendum nəticəsində ayrılıb)

[3] Aleksandropol

[4] http://iqtisadiislahat.org/store//media/documents/diger/Rayonlarin_Investisiya_Reytinqi.pdf

[5] http://www.tehsilproblemleri.com/?p=14483

[6] http://theiranproject.com/blog/2014/07/08/exports-from-aftz-increased-by-144-pc-official/

[7] https://www.revolvy.com/main/index.php?s=Jolfa,%20Iran%20(city)&item_type=topic

9. 801 Comments
by : İbrahim Məmmədli Mirzənin qeydləri

Monetar nəzəriyyə & Kriptovalyutalar ( II yazı )

Əvvəlki yazıda qeyd etmişdik ki, Mərkəzi Bankın əsas funksiyalarından biri də makroiqtisadi sabitliyi qorumaq, bazardakı pul kütləsinə nəzarət etməkdir.

Mərkəzi Banklar haqqında daha ətraflı Thomas Piketty “Kapital” əsərində yazır:

“ Qızıl standartının[1] mövcud olduğu vaxtda Mərkəzi Banklar bu günə nisbətən çox önəmsiz rola sahibdilər. Ancaq ta ki, pul dəyərli metallara çevrilə bilmədiyi vaxta qədər.

Mərkəzi Bankların əsas hədəfi bazarda sabit qiymət siyasətini aparmaqdır. Böhran zamanı maliyyə quruluşlarının toplu şəkildə iflas etməsinin qarşısını almaq üçün lazım olan likvidliyi təmin etməkdir.”[2]

Yenə həmin kitabda:

“ Monetar iqtisadçıların lideri olan Friedman “ABŞ-ın pul tarixi” (Monetary History of the United States) əsərində ABŞ-ın 1857 – 1960  illərindəki pul siyasətini analiz etmişdir. Kitabın kilit nöqtəsi 1929-cu il “Böyük Böhran”-dan sonrakı qaranlıq illərdir.. Kapitalist iqtisadiyyatlarda böyümənin daimi olması üçün pul siyasətinin də pul təklifindəki sabit artıma qaranti verəcək şəkildə həyata keçirilməsidir.. Kapitalizmi qurtarmaq üçün Rifah dövlətinə ya da hər şeyə nüfuz edən bir dövlətə ehtiyac yoxdur. Lazım olan tək şey, doğru –düzgün işləyən bir Mərkəzi Bankdır.”[3]

Mərkəzi Bankların “Böyük Böhran”dan sonrakı 90 il ərzində necə əhəmiyyət kəsb etdiyini gördük. Qeyd etdiyimiz kimi, kriptovalyutaları nə hansısa dövlət, nə də ki, hansısa mərkəzi bank emal etmir. Mövcud iqtisadi nəzəriyyələrə tərs düşən tərəf də budur.

 

 

 

 

 

 

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Alt%C4%B1n_standard%C4%B1

[2] THOMAS PIKETTİ, KAPİTAL (çeviren: Hande Koçak) səh,598

[3] THOMAS PIKETTİ, KAPİTAL (çeviren: Hande Koçak) səh,599

2. 126 Comments
by : İbrahim Məmmədli Mirzənin qeydləri

Monetar nəzəriyyə & Kriptovalyutalar ( I yazı )

Monetaristlərə görə, iqtisadiyyatda qeyri-sabitliyin tək səbəbi, pul təklifindəki nizamsız dalğalanmalardır. Nəzəriyyənin banisi 1976-cı ildə Nobel mükafatına layiq görülmüş Milton Friedmandır. 1976-cı ildə nəşr etdiyi “Pulun miqdarı teoremi üzərində çalışmalar” adlı əsəri ilə nəzəriyyənin əsasını qoymuşdur.

Monetaristlərin fikrincə, dövlət vergi ödəyiciləri ilə artan xərcləri maliyyələşdirərkən, dövlət xərclərinin milli gəlirə olan geniş təsirləri adətən minimal olacaq, çünki əlavə vergi gəlirləri iqtisadiyyatın xərclərinin təsirini qismən aradan qaldıracaq. Monetaristlər də, ictimai xərclərin artması Mərkəzi Bank tərəfindən borclanma yolu ilə (yəni pul genişləndirilməsi siyasəti ilə) tamamilə maliyyələşdirildikdə, dövlət xərclərinin milli gəlirə daha çox təsir edəcəyi qənaətindədirlər. Çünki pul kütləsindəki artım adətən faiz nisbətinin azalmasına və nəticədə xüsusi investisiyanın artmasına səbəb olur.

Monetaristlər iqtisadiyyatı sabitləşdirmək üçün pul və maliyyə siyasətinin tətbiqinə qarşı çıxırlar. Monetaristlərin fikrincə, yaxşı bir pul siyasəti pul kütləsinin sabit artımına imkan verən bir siyasətdir. Məsələn, 1975-ci ildə müasir Keynesyancılar neft bahalaşmasının iqtisadiyyata təsirinin aradan qaldırılması üçün pul genişləndirilməsi (pul kütləsinin artırılması) siyasətini təklif etdikdə, monetaristlər uzunmüddətli inflyasiya nəticələrinə görə belə bir təklifə qarşı çıxdılar. Monetaristlər fiskal siyasətin tətbiqinə qarşı çıxırlar. Onlara görə, açıq-aydın bir maliyyə siyasətinin istisna edilməməsi səbəbindən iqtisadiyyata olan təsir minimaldır.

Bunun əvəzinə, pul kütləsini sabit dərəcədə artırmaq məsləhətdir. Bu fikrin tərəfdarlarına görə, bu nisbət iqtisadiyyatın artım tempi ilə təxminən müəyyən edilə bilər. Bu halda iqtisadiyyatda iqtisadi dəyişikliklər minimuma endirilə bilər və qiymətlərin ümumi səviyyəsində sabitləşmə əldə edilə bilər.

Bu gün mövcud iqtisad teoremlərinin XXI əsr üçün, xüsusilə, kriptovalyutaların gələcəyi baxımından düşünüldükdə yetərsiz qaldığını görürük. Necə ki, Adam Smitdən başlayan klassik nəzəriyyə bir müddətdən sonra fərqli nəzəriyyələrin ortaya çıxması ilə nəticələnmişdir.

Mövcud teoremlərin kriptovalyuta ilə zidd təşkil edən tərəfləri hansılardır:

  1. İktisadi nəzəriyyəyə görə, ümumi pul kütləsinə nəzarət mexanizmini Mərkəzi Bank görür. Ancaq kriptovalyutalarda belə mexanizm yoxdur. Onlara nəzarət edəcək nə bir hökümət, nə də ki, bir qurum var.
  2. Artan xərcləri maliyyələşdirmək üçün hökümət ya vergi alacaq ki, bunu Bitcoin, Ethereum, Ripple və s. kimi vasitələrlə etmək mümkün deyil. Ən böyük səbəblərindən biri də bu kriptovalyutaların nə olması ilə bağlıdır: 1) pul vahidi; 2) qiymətli kağız; 3) əmtəə; Bəzi ölkələr bunu pul olaraq qəbul edir, bəzi ölkərsə, əmtəə olaraq.
    – Ya da, pul kütləsini artıracaq. (Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi monetar nəzəriyyənin tərəfdarları ikinci təklifə qarşı çıxırlar)
16. 237 Comments